Οι Πόντιοι της Σημερινής Τουρκίας-Βλάσης Αγτζίδης
-Η Εμφάνιση του Ισλάμ-Βλάσης Αγτζίδης Part 2
-================================
-
Und ich dachte immer
Ένα blog του Βλάση Αγτζίδη
-Κατασκευάζοντας χάρτες
Οι διαφόρων ειδών «κατασκευές» -που ξεκινούν από τη ζωγραφική και επεκτείνονται σ’ ένα ευρύ φάσμα- αποτελούν μια από τις αγαπημένες μου απασχολήσεις. Σ’ αυτές τις κατασκευές περιλαμβάνονται και κάποιοι χάρτες του Πόντου και των περιοχών εγκατάστασης των Ελλήνων στην πρώην Σοβιετική Ένωση.
Ο πρώτος, εμπνευσμένος από τις βυζαντινές μινιατούρες, ζωγραφίστηκε με τις αγιογραφικές τεχνικές (αυγοτέμπερα, επιχρύσωση) πάνω σε τεχνητό πάπυρο γύρω στο 1986 και είναι ο παρακάτω:
Το 1987, ζωγράφισα την επόμενη σύνθεση για να αποτελέσει το βασικό θέμα σε μια αφίσα για τη γενοκτονία που εξέδωσε ένας σημαντικός (τότε)ποντιακός σύλλογος, που δραστηριοποιούταν στην Καλλιθέα Αττικής και τον αποκαλούμε σήμερα η «παλιά Αργώ» :
Ο παρακάτω χάρτης δημιουργήθηκε το 1988 για να αναπαραστήσει την πορεία του Παύλου Κερδεμελίδη από τον Πόντο στην Κριμαία, κι από κει στα γκουλάγκ και μετά στην Κεντρική Ασία. Συνόδευε ένα κείμενό μου που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Σχολιαστής» (τεύχ. 61, Φεβρουάριος 1988, σελ. 74-76) υπό τον τίτλο«Από τον Πόντο στον Βόρειο Πόλο» (εννοώντας φυσικά «Από τον Πόντο στη Σιβηρία»).
Η πρώτη προσπάθεια να φτιαχτεί μια χαρτογραφική βάση, με τα βασικά κέντρα του ελληνισμού στην ΕΣΣΔ ήταν η παρακάτω (1987):
Με βάση αυτόν τον (απλοϊκό αλλά σχηματικό) χάρτη έκανα διάφορες παραλλαγές που χρησιμοποιήθηκαν σε προκηρύξεις και δημοσιεύματα. Ο παρακάτω αποτέλεσε μέρος της προκήρυξης της παλιάς Αργώς, που εκδόθηκε το 1989, μ’ αφορμή τη συμπλήρωση 40 χρόνων από την εκτόπιση των ελληνικών πληθυσμών του Καυκάσου στην Κεντρική Ασία από τις σταλινικές αρχές.
Ο ίδιος χάρτης δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία, στις 12-6-89:
Παρόμοιο χάρτη μ’ αυτόν που έκανα για τον Παύλο Κερδεμελίδη συνέταξα για έναν παλιό αντάρτη του Πόντου, τον Γιάννη Καραμανίδη, που κατέφυγε στην ΕΣΣΔ και κατέληξε κι αυτός στα γκουλάγκ της Καμτσάτκα και μετα στο Μαγκαντάν στη σοβιετική Άπω Ανατολή. Ο χάρτης, που αναπαριστά τις διαδρομές του Καραμανίδη δημοσιεύτηκε το 1989 στην Ελευθεροτυπία στο πλαίσιο ενός δισέλιδου αφιερώματος ”Από τον Πόντο στη Σιβηρία. Ενας Πόντιος Αφηγείται την Οδύσσειά του”, 3 Ιουλίου 1989 :
Με αφορμή την πρώτη μεταφορά με τραίνο τον Αύγουστο του 1989 -μαζί με τον Παναγιώτη Σιδηρόπουλο- σχολικών βιβλίων για τους ομογενείς στη Μόσχα, το σοβιετικό Καύκασο και την Κεντρική Ασία, χάραξα τη διαδρομή που κάναμε, για να συμπεριληφθεί σε μια έκθεση-ανάλυση για την κατάσταση που επικρατούσε στις σοβιετικές ελληνικές κοινότητες. Ο χάρτης συνόδευσε επίσης ένα άρθρο μου, που δημοσιεύτηκε στην Αθήνα, στα Νέα της Μόσχας, αμέσως μετά την επιστροφή μας από τη Σοβιετική Ένωση. Το περιπετειώδες εκείνο ταξίδι μπόρεσε να πραγματοποιηθεί χάρις στην ηθική υποστήριξη και τη δημοσιογραφική κάλυψη του Πέτρου Ανταίου, που τότε εξέδιδε στην Αθήνα την ελληνική έκδοση της σοβιετικής (φιλο-περεστροϊκής) εφημερίδας Νέα της Μόσχας (Moskovski Novosti) :
Στις αρχές του ’90, επί οικουμενικής, η Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού με πρωτοβουλία του τότε γ.γ. Δημήτρη Φίλη και με αφορμή την επανεμφάνιση του νέου μεγάλου προσφυγικού κύματος από την ΕΣΣΔ προς την Ελλάδα που ξεκίνησε το ’89 και κορυφώθηκε μετά τη σοβιετική κατάρρευση, αποφάσισε να παρουσιάσει το ποντιακό ζήτημα στο ευρωκοινοβούλιο στο Στρασβούργο. Ανέθεσε στην παλιά-Αργώ τη δημιουργία της φωτογραφικής έκθεσης, την οποία και επιμελήθηκα (αφιλοκερδώς πάντα). Στο πλαίσιο αυτής της έκθεσης, που παρουσιάστηκε τελικά τον Απρίλη του ‘90, δημιούργησα τρεις χάρτες.
Ο πρώτος είναι αυτός που δημοσιεύτηκε στο Journal of Refugee Studies (vol. 4, nο. 4 1991, Οξφόρδη) και συνόδευε το Εditorial ενός αφιερώματος υπό τον τίτλο«Τhe Odyssey of the Pontic Greeks». Ο ίδιος δημοσιεύτηκε και στο βιβλίο της δρ. Μαρίας Βεργέτη «Από τον Πόντο στην Ελλάδα. Διαδικασίες διαμόρφωσης μιας Εθνοτοπικής Ταυτότητας» (1988), καθώς και στο βιβλίο μου «Παρευξείνιος Διασπορά» (1997) :
Ο ίδιος δημοσιεύτηκε το 2010 σε πρόσκληση για την εκδήλωση Μνήμης για τις σταλινικές διώξεις
Ο δεύτερος χάρτης είναι ο παρακάτω που δημιουργήθηκε σε συνεργασία με τον Β. Βουρδουμπάκη και περιλαμβανόταν στην έκθεση. Οι πόλεις του Πόντου αναγραφόταν με τρεις ονομασίες, ελληνικά, μεταγραφή στα αγγλικά και στα τουρκικά. O χάρτης αυτός δημοσιεύτηκε στο Δελτίο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (τόμ. Θ’, Αθήνα 1992) που εκδόθηκε μ’ αφορμή ένα συνέδριο για τα 70 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ο τίτλος της δικής μου εισήγησης ήταν:«Το Κίνημα Ανεξαρτησίας του Πόντου και οι Αυτόνομες Ελληνικές Περιοχές στη Σοβιετική Ένωση κατά τον Μεσοπόλεμο» :
Στον παρακάτω χάρτη -που παρόμοιός του αποτέλεσε ξεχωριστό θέμα στην έκθεση του Στρασβούργου- χρησιμοποιήθηκε ως βάση ένας χάρτης της Hallwag της Σοβιετικής Ένωσης για να απεικονιστούν οι πορείες των εκτοπισμένων. Ο συγκεκριμένος χάρτης δημοσιεύτηκε ως οπισθόφυλλο στο βιβλίομου Ποντιακός ελληνισμός. Από τη γενοκτονία και το σταλινισμό στην περεστρόϊκα(1990) και ως εξώφυλλο το 1995 στο συλλογικό έργο που επιμελήθηκα: Οι άγνωστοι Ελληνες του Πόντου, (εκδ. Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας, Αθήνα). Δημοσιεύτηκε επίσης στην εφημ. «Μεσημβρινή» στις 11-4-1991 στο πλαίσιο του άρθρου μου «Ποπόφ: Να μείνουμε Έλληνες» :
Μ’ αφορμή την εκδήλωση στο Στρασβούργο, δόθηκαν τότε σ’ όλους τους βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δύο κείμενα σε μετάφραση Κλ. Κανδηλάπτη. Το πρώτο με τίτλο «Pontians» και την υπογραφή «The Kilkis group of Alternative Ecologist» (Οικολογική Εναλλακτική Ομάδα Κιλκίς) και το δεύτερο ως «Pontian Association Argo». Στη δεύτερη αυτη προκήρυξη υπήρχε ο χάρτης με τις πορείες των πληθυσμών:
Τη φωτογραφική έκθεση συνοδευε ένα περιποιημένο οκτασέλιδο σε μετάφραση της καλής μου φίλης Michèle Gratini, που τότε κατοικούσε στην Αθήνα. Στην παρακάτω φωτογραφία φαίνεται η πρώτη σελίδα και ο ολοσέλιδος χάρτης της 6ης σελίδας.
Παράλληλα εκδόθηκε και μια αφίσα με τον ίδιο τίτλο: «L’ Odysee des Grecs du Pont Euxin». Φωτογραφία της αφίσας αυτής δημοσιεύτηκε σε αφιέρωμα για την Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού που πραγματοποίησε το περιοδ. Οικονομικός Ταχυδρόμος (2 Σεπτεμβρίου 1993) .
Η έκθεση αυτή φωτογραφιών και ντοκουμέντων με τίτλο «Η Οδύσσεια των Ελλήνων του Πόντου» παρουσιάστηκε επίσης το Νοέμβριο του ΄90 σ’ ένα επιστημονικό συμπόσιο που έλαβε χώρα στην Οξφόρδη. Η περεστρόικα στην ΕΣΣΔ. η ύπαρξη σημαντικών ελληνικών κοινοτήτων και η επανεμφάνιση του προσφυγικού-μεταναστευτικού προβλήματος, έκαναν ελκυστικό επιστημονικά το θέμα του Πόντου. Η παρακάτω φωτογραφία είναι από αυτή την έκθεση που πλαισίωνε το συμπόσιο, όπου η παρέμβασή μου είχε τον τίτλο: » The Persecution of Pontic Greeks in the Soviet Union»:
Στην παρουσίαση της έκθεσης στην Οξφόρδη υπήρχε ένα πολυσέλιδο βιβλιαράκι, που τη μετάφραση είχε κάνει η Κλαυδία Κανδηλάπτη. Το βιβλιαράκι αυτό ενημέρωνε τους επισκέπτες για τη θεματολογία και τους άξονες που ήταν δομημένη η έκθεση. Περιείχε επίσης 4 χάρτες. Τους δύο που φαίνονται στο παρακάτω εμπροσθόφυλλο και οπισθόφυλλο, το γνωστό χάρτη με τα βέλη, παρόμοιο μ’ αυτόν που υπήρχε στη γαλλική έκδοση.
Το παραπάνω συνοδευτικό βιβλιαράκι της έκθεσης, είχε κι έναν τέταρτο που παρουσίαζε επί χάρτου τις πολιτικές επιδιώξεις του πολιτικού κινήματος των Σοβιετικών Ελλήνων, οι οποίοι επηρεασμένοι από την ευφορία της περεστρόικα ονειρεύονταν πολιτική αποκατάσταση και επανασύσταση των παλιών αυτονομιών του Μεσοπολέμου που είχε καταργήσει ο Στάλιν. Ο χάρτης που χρησιμοποιήθηκε για τη σήμανση της «διεκδικούμενης περιοχής» της νότιας Ρωσίας, ήταν ο γνωστός χάρτης της Μαριάννας Κορομηλά.
Ο χάρτης με τα βέλη θα συμπεριληφθεί και σ’ ένα άρθρο, ανταπόκριση απ’ το Λονδίνο, του Βύρωνα Καρύδη στην Καθημερινή στις 28 Νοεμβρίου 1990.
Το Φεβρουάριο του 1991 το φιλόξενο περιοδικό «Πειραϊκή Εκκλησία» φιλοξένησε ένα κείμενό μου [αριθμ. φ. 3(110)], όπου δημοσιεύτηκε ο έγχρωμος χάρτης με τα βέλη των μετακινήσεων.
Ο παρακάτω χάρτης συνόδευε το κείμενο του π. Κ. Χαλβατζάκη «Οι Πόντιοι »παρσί» στις Ινδίες», που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ελλοπία, τεύχ. 6, σελ. 49.
Η εκδοχή του χάρτη με τις πορείες, δημοσιεύτηκε πρώτα στην εφημερίδα«Μεσημβρινή» 12 Ιουνίου του 1991 -έξι μήνες πριν την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης- σε άρθρο μου με τίτλο: «Η Μικρασιατική Καταστροφή δεν τελείωσε». Στη συνέχεια, δημοσιεύτηκε στο βιβλίο μου «Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, οι συνέπειες για τον ελληνισμό», Αθήνα, εκδ. Ελλοπία, που εκδόθηκε στις αρχές του ΄92 αμέσως μετά την κατάρρευση. Ο ίδιος χάρτης συμπεριλήφθηκε στο συλλογικό «Οι άγνωστοι Έλληνες του Πόντου» (Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας, 1997, σελ. 26) καθώς και στο βιβλίο μου «Παρευξείνιος Διασπορά»(1997) :
Για τις ανάγκες περιγραφής του σοβιετικού ελληνισμού στο βιβλίο μου «Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, οι συνέπειες για τον ελληνισμό» (αρχές ’92), συντάχθηκαν οι τρεις χάρτες που ακολουθούν. Ο πρώτος απεικονίζει τις ελληνικές εγκαταστάσεις στα σοβιετικά παράλια της Μαύρης Θάλασσας και στην Υπερκαυκασία, ο δεύτερος τις ελληνικές εγκαταστάσεις των εκτοπισμένων στην Κεντρική Ασία και ο τρίτος τις πιθανές εστίες πολέμου στην καταρρεύσασα ΕΣΣΔ. Οι χάρτες αυτοί αναδημοσιεύτηκαν από την «Ελευθεροτυπία», στο πλαίσιο ενός 6-σέλιδου αφιερώματος με τίτλο «Έλληνες της τ. ΕΣΣΔ: Αγωνία και ελπίδες» που δημοσιεύτηκε σε τρεις συνέχειες. Ο πρώτος χάρτης δημοσιεύτηκε στις 4-2-1992, ο δεύτερος στις 5-2-1992 και ο τρίτος στις 3-2-1992:
Xρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία του παρακάτω χάρτη, που εντάχθηκε στο βιβλίο του Γιάννη Χασιώτη, Επισκόπηση της ιστορίας της νεοελληνικής διασποράς, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1993, σελ. 218. Ο ίδιος χάρτης δημοσιεύτηκε και στο: Μαρία Βεργέτη, Παλιννόστηση και κοινωνικός αποκλεισμός, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 1999, σελ. 41.
Τον Ιούλιο του ’94 επιμελήθηκα ενός μεγάλου αφιερώματος στο περιοδικόΟικονομικός Ταχυδρόμος με τίτλο «Οι άγνωστοι Έλληνες του Πόντου», σελ. 51-209. Εκεί δημοσιεύτηκαν οι τρεις χάρτες που ακολουθούν:
Το 1994, με τα πρώτα σύννεφα του πολέμου να συγκεντρώνονται πάνω απ’ τη Τσετσενία, συνέταξα μια έκθεση που απεστάλη στον τότε υπουργό Εξωτερικών και προειδοποιούσε για τον κίνδυνο που διέτρεχε η ελληνική κοινότητα που κατοικούσε ακόμα στο Γκρόζνι, Την έκθεση συνόδευε ο χάρτης της Υπερκαυκασία που δημιούργησα σε συνεργασία με τον Στ. Νικολόπουλο:
Ο παρακάτω χάρτης με τις ελληνικές εγκαστάσεις στην Κεντρική Ασία δημιουργήθηκε για να χρησιμοποιηθεί στο βιβλίο μου «Παρευξείνιος Διασπορά» .Πρωτοδημοσιεύτηκε στην «Ελευθεροτυπία» σε άρθρο μου στις 21-8-1995 :
Ο επόμενος χάρτης δημοσιεύτηκε επίσης στην ‘Ελευθεροτυπία» στις 15-4 1997, συνοδεύοντας άρθρο μου με με τίτλο «Η Ελλάδα των προσφύγων» :
Στη παρακάτω φωτογραφία παρουσιάζω αρκετά αργότερα (18-5-1997 στο «Έθνος της Κυριακής«) τα κύματα της ποντιακής διασποράς πάνω στην αφίσα που εκδόθηκε για την έκθεση «The Odyssey of Pontian Greeks», που παρουσιάστηκε στην Οξφόρδη:
Ο ίδιος χάρτης θα μπεί πρωτοσέλιδος στο παρακάτω βιβλίο (1997) που επιμελήθηκα και βασιζόταν στο μεγάλο αφιέρωμα που είχα κάνει με τον ίδιο τίτλο το ’94 στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο».
Σε αφιέρωμα για τη Γενοκτονία στον Πόντο, στην εφημ. «Απογευματική της Κυριακής» στις 16 Μαϊου 1999, δημοσιεύτηκε ως κεντρικό εισαγωγικό θέμα ο παλιός μου χάρτης με τις πορείες. Στην ίδια εφημερίδα είχε δημοσιευτεί ακριβώς ο ίδιος χάρτης και στις 24-5-1993 στο πλαίσιο ενός άρθρου μου με τίτλο «Ν’ αναγνωριστεί η γενοκτονία των Ποντίων» :
Μια αρκετά νεώτερη αναπαραγωγή (2005) του αρχικού χάρτη, που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο μου «Έλληνες του Πόντου. Η γενοκτονία απ’ τον τουρκικό εθνικισμό»(επανακυκλοφόρησε το 2010 απ’ τις Εκδόσεις Σκάι), είναι η εξής:
Συνόδευσε το άρθρο του Φίλιππου Πανταζή στην εφημερίδα Αδέσμευτος Τύπος (25 Ιουνίου 2006) με τιτλο «Με ‘σχέδιο Στάλιν’ η εξόντωση των Ποντίων»:
Χρησιμοποιήθηκε (η μορφή που πρωτοδημοσιεύτηκε στο Journal of Refugee Studies) στο Πρόγραμμα για την εκδήλωση Μνήμης για τις σταλινικές διώξεις το 2010:
Ο παρακάτω χάρτης έγινε με αφορμή τον αιφνίδιο θάνατο (20/7/2013) ενός καλού φίλου, του Βασίλη Τσιπίδη :
Μια «Οδύσσεια» σε δύο γενιές….
(όταν η ιστορία, με σάρκα και οστά, βρίσκεται μπροστά μας)
(όταν η ιστορία, με σάρκα και οστά, βρίσκεται μπροστά μας)
-Οι γονείς του Βασίλη γεννήθηκαν στον Πόντο (βορειονατολική Μικρά Ασία)
Παιδιά εγκαταστάθηκαν ως πρόσφυγες στο Βατούμι του σοβιετικού Καυκάσου, με τη Μικρασιατική Κατ;στροφή,
κυνηγημένα από τον τουρκικό εθνικισμό. Γι αυτούς προέβλεψε η Διεθνής κοινότητα με τη Συνθήκη της Λωζάννης και χαρακτηρίστηκαν: μετανάστες Ανταλλάξιμοι. Μόνο που η «μητέρα-πατρίδα» τους απαγόρευσε την είσοδο, χαρακτηρίζοντάς τους «ύποπτους κομμουνιστικών ιδεών».
Παιδιά εγκαταστάθηκαν ως πρόσφυγες στο Βατούμι του σοβιετικού Καυκάσου, με τη Μικρασιατική Κατ;στροφή,
κυνηγημένα από τον τουρκικό εθνικισμό. Γι αυτούς προέβλεψε η Διεθνής κοινότητα με τη Συνθήκη της Λωζάννης και χαρακτηρίστηκαν: μετανάστες Ανταλλάξιμοι. Μόνο που η «μητέρα-πατρίδα» τους απαγόρευσε την είσοδο, χαρακτηρίζοντάς τους «ύποπτους κομμουνιστικών ιδεών».
-1946. Ο Βασίλης γεννήθηκε στο Βατούμι
-1949. Οι σταλινικές αρχές εκτοπίζουν τις ελληνικές κοινότητες στην Κεντρική Ασία. Ο Βασίλης θα είναι ένας τρίχρονος «εχθρός του λαού», ύποπτος εξαιτίας της ελληνικής εθνικής του καταγωγής. Επτά χρόνια θα ζήσει στο Καζαχστάν, κάπου κοντά στα σινοσοβιετικά σύνορα.
-1956. Δέκα ετών, θα έρθει με τη μητέρα του στην Ελλάδα μέσω Οδησού. Είναι οι μόνοι επιζήσαντες από την οικογένεια. Κανένα ενδιαφέρον στην αφιλόξενη «μητέρα-πατρίδα», καμιά αποζημίωση (που προέβλεπε η Συνθήκη της Λωζάννης για τους «Ανταλλάξιμους» της Μικρασιατικής Καταστροφής)
-1967. Χούντα. Ο Βασίλης θα ενταχθεί στην Αντίσταση, θα συλληφθεί, θα βασανιστεί, θα φυλακιστεί.
-1974. Μεταπολίτευση
-2013. Τέλος……….
————————————————————————————-
Που πραγματοποιήθηκε την 9η Μα’ί’ου 2011 από το 2ο Γυμνάσιο Γλυκών Νερών στο Αμφιθέατρο του Αμερικάνικου Κολεγίου Αθηνών.
Περισότερες Πλιροφορίες στα τηλ.6997211690 & 2291037028.
Ελεύθερος Ρεπόρτερ. Ευάγγελος Νικ. Γούλας