ΑΝΑΜΕΤΑΔΟΣΗ: ΠΗΓΗ:
Το Θαλάσσιο Σκέλος της Αμερικανικής Μακροστρατηγικής στην Ανατολική Μεσόγειο. Περικλής Α. Σταμπουλής
Οι εξελίξεις που έχουν
σηματοδοτήσει τα γεγονότα της τελευταίας πενταετίας στην γειτονιά της
ανατολικής Μεσογείου, όπως η εύρεση κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην
Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της Κυπριακής Δημοκρατίας, η ρήξη
στις σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ, η εμφάνιση του Ισλαμικού Κράτους (ISIS),
κλπ, φέρνουν στο προσκήνιο το ατέρμονο αίνιγμα που καλούνται να
επιλύσουν οι πολιτικές ηγεσίες των κρατών όσον αφορά την εκπόνηση της
Μακροστρατηγικής (ή αλλιώς Υψηλής Στρατηγικής) τους, καθώς και τις
«δοκιμασίες» στις οποίες αυτή/ες «υποβάλλονται» κατά τη διάρκεια των
ετών. Το ζητούμενο για τους «χαράκτες» της Μακροστρατηγικής είναι η
αναζήτηση της Ασφάλειας του κράτους τους σε μακροπρόθεσμη βάση . Αυτό
μεταφράζεται στην βέλτιστη χρήση των μέσων εκείνων που αποτελούν τις
συνιστώσες μιας Μακροστρατηγικής (Ένοπλές Δυνάμεις, Διπλωματία,
Οικονομία, Εσωτερική Πολιτική, Νομιμοποίηση) όσον αφορά την κατανομή
πόρων, την ιεράρχηση των προτεραιοτήτων και την εγρήγορση των ιθυνόντων
για αλλαγή των ανωτέρω σε περίπτωση που αλλάξουν τα διεθνή δεδομένα .
Ειδικά δε, σε περιόδους μακρόχρονης ειρήνης (εν αντιθέσει προς την
πολεμική περίοδο), το βάρος τείνει να μετατοπίζεται από την στρατιωτική
συνιστώσα στις υπόλοιπες, κυρίως την οικονομία και την εσωτερική
πολιτική .
Περαιτέρω, η ίδια η έννοια της Ασφάλειας νοείται ως ελευθερία από απειλές έναντι των θεμελιωδών αξιών ενός υπό εξέταση υποκειμένου, οι οποίες αποτελούν κίνδυνο για την επιβίωση του . Τα υποκείμενα της Ασφάλειας είναι κατά σειρά πολυπλοκότητος, το άτομο, η κοινωνία (είτε ως ομοιογενές σύνολο, είτε ως άθροισμα επιμέρους εθνοτικών ομάδων), το κράτος ,το διεθνές σύστημα και το περιβάλλον (η Γη συνολικά). Κατά συνέπεια, στον διάλογο επί θεμάτων Ασφαλείας κυριαρχούν θέματα όπως Ανθρώπινη Ασφάλεια (Human Security), Εθνική Ασφάλεια (National Security), Ενεργειακή Ασφάλεια (Energy Security), κλπ. Ειδικότερα η έννοια της Εθνικής Ασφαλείας (National Security), καλύπτει τους κάτωθι τομείς: α)στρατιωτικός (διάδραση μεταξύ αντιπάλων κρατικών ενόπλων δυνάμεων και αντίληψη απειλής μεταξύ των κρατών), β)πολιτειακός (θεσμοί, πολιτικό σύστημα, νομιμοποιητικές αρχές), γ)οικονομικός (πρόσβαση σε πόρους και αγορές, διατήρηση ευημερίας πολιτών), δ)κοινωνικός (διατήρηση εθνικών παραδόσεων, γλώσσας, εθνικής ταυτότητος και ιδιοπροσωπίας, διάδραση μεταξύ συστατικών εθνοτικών ομάδων, θέματα μειονοτήτων), και ε)περιβαλλοντικός (διατήρηση τοπικών οικοσυστημάτων και εν γένει οικολογικής ισορροπίας) . Οι τομείς αυτοί αλληλεπιδρούν μεταξύ τους ορίζοντας κάθε φορά την απειλή που πρέπει να ανασχεθεί .
Το παρόν άρθρο επιχειρεί να σκιαγραφήσει τους τρόπους εκείνους με τους οποίους οι ΗΠΑ διαχειρίζονται τον θαλάσσιο χώρο της ανατολικής Μεσογείου προκειμένου να προωθήσουν τα συμφέροντα τους. Για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός θα ακολουθηθούν τα εξής βήματα:
α) Αντίληψη της περιοχής (Α. Μεσόγειος) ως προς τα συμφέροντα των ΗΠΑ και εξαγωγή των κυριοτέρων στόχων της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Μια αξιόπιστη εικόνα για τα ανωτέρω θα προκύψει από την εξέταση της γεωπολιτικής σκέψης μέσα από τα γραπτά συγκεκριμένων διανοουμένων (Σπάικμαν, Κίσσινγκερ, Μπρεζίνσκι, κλπ).
β) Αντίληψη Απειλής: Μέσα από την παράθεση των σημαντικότερων «παικτών» της περιοχής (και των συμφερόντων τους), καθώς και την παρουσία απειλών εναντίον της παγκόσμιας ασφάλειας (π.χ. τρομοκρατία), καταδεικνύονται οι τομείς εκείνοι της αμερικανικής εθνικής ασφαλείας στους οποίους πρέπει με άμεσο τρόπο να στοχεύσει μια αμερικανική μακροστρατηγική. Οι απορρέοντες στόχοι θα συγκριθούν με αυτούς της ανωτέρω παραγράφου για μια τελική καταγραφή προκειμένου να εξεταστεί η συμβατότητα των δυο αναλύσεων.
γ) Ανάλυση της έννοιας της Θαλάσσιας Στρατηγικής (Maritime Strategy), ως τμήμα της Μακροστρατηγικής ,της σχέσης της με την Θαλάσσια Ασφάλεια (Maritime Security) και των τρόπων εφαρμογής αμφοτέρων.
δ) Συμβολή των τρόπων και μέσων εφαρμογής Θαλάσσιας Στρατηγικής και Ασφάλειας, στην επίτευξη των τεθέντων στόχων της αμερικανικής μακροστρατηγικής.
1. Η «αμερικανική» Ανατολική Μεσόγειος: Γεωπολιτικές προσεγγίσεις και θεσμικά κείμενα.
Κατά τον «πατέρα» της αμερικανικής γεωπολιτικής σκέψης, Νίκολας Σπάικμαν (Nicolas Spykman), η Α. Μεσόγειος αποτελεί τμήμα του Κρηπιδώματος (Rimland) μέσω του οποίου εξουσιάζεται η περιοχή της Heartland και μέσω αυτής ολόκληρος ο κόσμος . Επιπλέον η ίδια περιοχή αποτελεί τμήμα των Ευρασιατικών Ζωνών Συγκρούσεων όπου η Heartland μπορεί να αποκτήσει απρόσκοπτη δίοδο στη θάλασσα. Συνεπώς ο έλεγχος αυτών των Ζωνών συντελεί στην αναχαίτιση των πιέσεων της Heartland . Επισημαίνεται ότι η περιοχή της Heartland συνέπιπτε σε μεγάλο βαθμό με την εδαφική επικράτεια της Σοβιετικής Ένωσης.
Τη σκέψη του Σπάικμαν υιοθετεί και ο σύμβουλος του Προέδρου Κάρτερ, Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι (Zbigniew Brzezinski), ο οποίος κατατάσσει την Α. Μεσόγειο ως δυτικό άκρο της περιοχής που ονομάζει «Ευρασιατικά Βαλκάνια» η οποία περιλαμβάνει τα κράτη της Κεντρικής Ασίας (ως πυρήνα) και την Μ. Ανατολή (ως ζώνη αστάθειας) . Το συμφέρον των Η.Π.Α. στην περιοχή αυτή κατά τον Μπρεζίνσκι είναι:
«…να εξασφαλίσει ότι καμία δύναμη δεν θα καταφέρει να ελέγξει αυτό τον γεωπολιτικό χώρο και ότι η παγκόσμια κοινότητα θα έχει ανεμπόδιστη χρηματιστική και οικονομική πρόσβαση σε αυτή την περιοχή. Ο γεωπολιτικός πλουραλισμός θα γίνει μόνιμη πραγματικότητα, μόνο όταν ένα δίκτυο αγωγών και δρόμων μεταφορών συνδέσει άμεσα την περιοχή με τα κύρια κέντρα της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας μέσω της Μεσογείου και της Αραβικής Θάλασσας, καθώς και δια ξηράς »
Από την εξέταση όλων αυτών των στοιχείων, προκύπτει ότι οι πάγιοι στόχοι της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής για την περιοχή της Α. Μεσογείου είναι:
• Έλεγχος των θαλασσίων και εναερίων οδών
• Φιλικά διακείμενα και βιώσιμα κράτη (ενίσχυση της περιφερειακής σταθερότητος).
• Πρωτοκαθεδρία στην εκμετάλλευση και το εμπόριο πετρελαίου και λοιπών ορυκτών πόρων (π.χ. υδρογονάνθρακες)
• Οικονομική διείσδυση και επικερδές εμπόριο.
Στην προσπάθεια ευόδωσης των ανωτέρω στόχων, οι ΗΠΑ θα έχουν να αντιπαρέλθουν τις προσπάθειες της Ρωσίας και της Κίνας. Η πρώτη έχει ως στόχο να διατηρήσει τα ερείσματα της στην περιοχή υποστηρίζοντας το καθεστώς της Συρίας (όπου και διατηρεί στρατιωτική βάση) , ενώ η δεύτερη επιχειρεί διπλωματικό και οικονομικό άνοιγμα στις χώρες της ΕΕ και της Μέσης Ανατολής που περικλείουν την Α. Μεσόγειο με σκοπό το εμπόριο, την τεχνογνωσία και την πρόσβαση σε ενεργειακούς πόρους .
2. Η Ανατολική Μεσόγειος «της Ασφάλειας»: Περιφερειακά Συστήματα και ζητήματα Ασφάλειας.
Η γεωπολιτική ανάλυση της προηγούμενης ενότητος κάλυπτε την παγκόσμια θεώρηση του κόσμου, η οποία δεν επεξηγεί τα επιμέρους ζητήματα που απασχολούν την περιοχή. Τον σκοπό αυτό εξυπηρετεί το περιφερειακό επίπεδο ανάλυσης, και συγκεκριμένα η ανάλυση της σχολής της Κοπεγχάγης που όρισε την έννοια της Ασφαλείας όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή (Ανθρώπινη Ασφάλεια, Εθνική, κλπ). Έτσι, προκύπτουν τα Περιφερειακά Συστήματα Ασφαλείας (Regional Security Complexes-RSC’s), τα οποία είναι σύνολα μονάδων των οποίων τα ζητήματα ασφαλείας είναι σε τέτοιο βαθμό διασυνδεδεμένα που δεν μπορούν να εξεταστούν χωριστά . Στην περιοχή της Α. Μεσογείου εφάπτονται τρία Περιφερειακά Συστήματα Ασφαλείας: αυτό της Μέσης Ανατολής, των Βαλκανίων και της Ε.Ε. Το κάθε Σύστημα από αυτά διέπεται από τη δική του δυναμική και τα δικά του τρέχοντα ζητήματα ασφαλείας.
Το σύστημα της Μέσης Ανατολής περιλαμβάνει τις χώρες του Αραβικού κόσμου και γενικότερα την περιοχή από το Μαρόκο μέχρι και το Αφγανιστάν. Χωρίζεται σε τρία υποσυστήματα: του Περσικού Κόλπου (Ιράν, Ιράκ, Κουβέιτ, Σαουδική Αραβία, Κατάρ, ΗΑΕ, Ομάν, Υεμένη), της Εγγύς Ανατολής (Levant) το οποίο περιλαμβάνει τα κράτη της λεκάνης της Α. Μεσογείου (Αίγυπτος, Λίβανος, Συρία, Ισραήλ, Ιορδανία) και αυτό του Μαγκρέμπ (Λιβύη, Τυνησία, Αλγερία, Μαρόκο) . Επίσης θα πρέπει να σημειωθεί η παρουσία χωρών σε ρόλο «μονωτή» (insulator), δηλ. χωρών που αλληλεπιδρούν με δυνάμεις έτερων συστημάτων ασφαλείας χωρίς να έχουν την δυνατότητα να τα ενοποιήσουν . Ο μονωτής του συστήματος της Μ. Ανατολής που «βλέπει» προς την Α. Μεσόγειο, είναι η Τουρκία, . Για τους σκοπούς αυτής της εργασίας, ο γεωγραφικός χώρος που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον μας είναι το υποσύστημα της Εγγύς Ανατολής.
Το σύστημα των Βαλκανίων απαρτίζεται από τις χώρες της Βαλκανικής Χερσονήσου και την Τουρκία ως «μονωτή». Τείνει να καταστεί υποσύστημα αυτού της Ε.Ε. επειδή πέντε κράτη έχουν την ιδιότητα του μέλους (Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουμανία, Σλοβενία, Κροατία), ενώ τα υπόλοιπα βρίσκονται σε διαδικασία εισδοχής. Επίσης, η Τουρκία είναι μέρος του συστήματος αυτού ως συνεχιστής της οθωμανικής ιστορικής παρουσίας .
Όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, το σύστημα της Ε.Ε. το αποτελούν τα κράτη-μέλη της.
Αν θελήσουμε να κατηγοριοποιήσουμε τα ζητήματα ασφαλείας των περιφερειακών συστημάτων στα οποία αναφερθήκαμε, θα δούμε ότι συνομαδώνονται στις ακόλουθες κατηγορίες:
1. Εσωτερική αστάθεια: κυριότερες εκφάνσεις αυτού του προβλήματος είναι τα γεγονότα της «Αραβικής Άνοιξης» σε Αίγυπτο-Λιβύη-Συρία , το χρόνιο πρόβλημα της Τουρκίας με τους Κούρδους, η προσπάθεια οικειοποίησης του μουσουλμανικού στοιχείου από την Τουρκία και η αστάθεια σε Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Σκόπια, Ρουμανία, κλπ.
2. Τα οικονομικά προβλήματα των βαλκανικών κρατών (Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουμανία).
3. Το Παλαιστινιακό Ζήτημα που εμπλέκει το Ισραήλ με τις αραβικές χώρες .
4. Οι θρησκευτικές διαμάχες, με κυριότερες εκφάνσεις την ενδοθρησκευτική μεταξύ Σουνιτών-Σιιτών (Ισλαμικό Κράτος, εμφύλιος στη Συρία) καθώς και αυτήν μεταξύ Μουσουλμάνων και «των άλλων» (Εβραίοι, Χριστιανοί) .
5. Η δράση τρομοκρατικών οργανώσεων όπως το Ισλαμικό Κράτος και η Χεζμπολάχ .
6. Η εχθρότητα μεταξύ κρατών στην περιοχή, όπως π.χ. η ελληνοτουρκικές διενέξεις, η διαμάχη Ελλάδος-Σκοπίων, ο αυξανόμενος αλβανικός σωβινισμός και οι ενδο-αραβικές έριδες, σε επίπεδο ηγεσίας για την πρωτοκαθεδρία στον Αραβικό κόσμο (Αίγυπτος, Σαουδική Αραβία και παλαιότερα Συρία και Ιράκ) .
7. Οι ανταγωνισμοί για τον έλεγχο υδάτινων αποθεμάτων και πλουτοπαραγωγικών πηγών όπως τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων στην θαλάσσια περιοχή της Α. Μεσογείου .
8. Κύματα προσφύγων και μεταναστών (νομίμων και παρανόμων) από τις ανωτέρω συγκρούσεις .
Πως συμπλέκονται όλα αυτά τα ζητήματα με τους στόχους της αμερικανική εξωτερικής πολιτικής που αναφέρθηκαν στην πρωτύτερα; Αντιπαραβάλλοντας τους δυο αυτούς καταλόγους, καταλαβαίνουμε ότι η ευνοϊκή διευθέτηση των ζητημάτων ασφαλείας αποτελεί επιμέρους έργο για την επίτευξη των (γενικής φύσεως) στόχων της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Πιο συγκεκριμένα:
Ο έλεγχος θαλασσίων και εναερίων οδών, θα συμβάλει στον έλεγχο του οργανωμένου εγκλήματος, την αποτροπή της λαθρομετανάστευσης, την παρεμπόδιση του παρανόμου εμπορίου (όπλων) και κατά συνέπεια στην αποδυνάμωση τρομοκρατικών οργανώσεων (λόγω φραγμού των θαλασσίων και εναερίων οδών ανεφοδιασμού τους), καθώς και την ελεύθερη διακίνηση εμπορευσίμων αγαθών (όπως οι ενεργειακοί πόροι).
Η δημιουργία φιλικά διακείμενων και βιώσιμων κρατών, σχετίζεται άμεσα με την διαχείριση των ζητημάτων εσωτερικής/πολιτικής αστάθειας (διαμάχες κοσμικών- Πολιτικού Ισλάμ, διαχείριση εξτρεμιστικών πυρήνων, ελληνική οικονομική κρίση, κλπ) και των εθνοτικών/θρησκευτικών συγκρούσεων (Παλαιστινιακό, εμφύλιος Συρίας, κλπ) καθώς και την δημιουργία προκεχωρημένων βάσεων για έλεγχο θαλασσίων/εναερίων οδών και καταπολέμηση της τρομοκρατίας (π.χ. η βάση της Σούδας απ’ όπου εκκινούν τα αμερικανικά αεροσκάφη για να βομβαρδίσουν τις θέσεις του «ισλαμικού κράτους»).
Ο έλεγχος και πρωτοκαθεδρία στην εκμετάλλευση ενεργειακών πόρων διασυνδέεται με την διευθέτηση των ανωτέρω ζητημάτων, την δημιουργία και διατήρηση θαλασσίων οδών επικοινωνίας και με την ενεργειακή ασφάλεια, η οποία συνίσταται στα εξής :
• Διαθεσιμότητα κοιτασμάτων, αγορών, πόρων εξόρυξης, δικτύου διανομής, τεχνολογίας, κλπ
• Αξιόπιστη παροχή υπηρεσιών, ύπαρξη επάρκειας αποθεμάτων, προστασία από τρομοκρατικές επιθέσεις, κλπ
• Προσιτότητα (affordability) σε τιμές πώλησης και συνεπαγόμενα κέρδη για όλους τους εμπλεκομένους.
• Βιωσιμότητα (sustainability) που αφορά το οικολογικό σκέλος του όλου εγχειρήματος
Η οικονομική διείσδυση και το επικερδές εμπόριο εμπλέκει όλα τα ανωτέρω καθόσον απαιτεί ευνοϊκό επενδυτικό περιβάλλον, ήτοι βιώσιμο κράτος (εσωτερική σταθερότητα) με επαρκές επίπεδο ασφάλειας έναντι εξωτερικών απειλών, και φιλικό σε επενδύσεις θεσμικό πλαίσιο.
Με δεδομένο ότι τα φαινόμενα των διεθνών σχέσεων κατηγοριοποιούνται ως «Συνεργασία» ή «Αντιπαράθεση», τα ζητήματα ασφαλείας που περιγράφηκαν πιο πάνω αποτελούν ένα πεδίο συνεργασίας των Η.Π.Α. με τους κυβερνώντες των κρατών, αλλά και υφέρποντος ανταγωνισμού με τους υπολοίπους παγκόσμιους παίκτες (Κίνα, Ρωσία, Ε.Ε.) που προσπαθούν να επιτύχουν μια ευνοϊκή διευθέτηση για τα δικά τους συμφέροντα, η οποία ενδεχομένως να έρχεται σε αντίθεση με τις αμερικανικές μεθοδεύσεις, ενώ παρατηρείται μια διαφοροποίηση όταν θίγονται ζωτικά γεωπολιτικά συμφέροντα (π.χ. ρωσική στήριξη στο καθεστώς Άσσαντ).
Ένα γενικότερο συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί από την έως τώρα ανάλυση είναι οι παράμετροι που εισάγονται σε κάθε ζήτημα ασφάλειας (π.χ. δρώντες, τεχνικά στοιχεία όπως π.χ. οι τεχνικές εξόρυξης υδρογονανθράκων, συγκρούσεις μεταξύ δρώντων, κλπ) έχουν ως αποτέλεσμα την διασύνδεση και τον μεγάλο βαθμό αλληλεξάρτησης μεταξύ τους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η επίτευξη των στόχων της εξωτερικής πολιτικής κάθε κράτους γίνεται ένα «σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες», απαιτώντας την τήρηση λεπτών ισορροπιών, χωρίς πάντοτε να επιτυγχάνονται τα επιθυμητά αποτελέσματα. Οι περιπέτειες των Η.Π.Α. στην περιοχή μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου επιβεβαιώνουν τους ανωτέρω ισχυρισμούς.
3. Θαλάσσια Στρατηγική και Θαλάσσια Ασφάλεια: Τεμνόμενα Σύνολα.
Η Θαλάσσια Στρατηγική (Maritime Strategy), δεν είναι τίποτα άλλο από την αξιοποίηση των στοιχείων της Θαλάσσιας Ισχύος (Sea Power) στους σκοπούς της γενικότερης Μακροστρατηγικής ενός κράτους. Τα στοιχεία της Θαλάσσιας ισχύος, περιεγράφησαν από τον Μαχάν (Alfred T. Mahan) και είναι το πολεμικό ναυτικό, ο εμπορικός στόλος και η δυνατότητα ελέγχου στρατηγικών σημείων (αποικίες, βάσεις, κλπ) .
Κατά τον έτερο θεωρητικό της Ναυτικής Ισχύος, Τζ. Κόρμπετ (Julian Corbett), η Θαλάσσια Στρατηγική μιας Μεγάλης Δύναμης, συνίσταται στην κυριαρχία των θαλασσών (Command of the Seas), ο οποίος μεταφράζεται ως «ο έλεγχος των θαλασσίων επικοινωνιών για εμπορικούς ή στρατιωτικούς σκοπούς ». Ο ορισμός αυτός είναι αυτονόητος για την περίοδο του πολέμου. Τι γίνεται όμως κατά την ειρηνική περίοδο, όταν ο ανταγωνισμός είναι πιο ήπιος;
Για αυτή την περίπτωση, χρησιμοποιήθηκε κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου ο όρος «χρήση της θάλασσας» (Sea Assertion ή Sea Use) που αναφέρεται στην «παραδοσιακή χρήση» της θάλασσας, πρωτίστως ως οδού ανεφοδιασμού . Η περίοδος από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου χαρακτηρίζεται από την μετατόπιση του κέντρου βάρους της στρατηγικής των κρατών, από το αμιγώς στρατιωτικό μέρος στο ανθρωπιστικό και το πολιτικό. Έτσι, κάθε επιχείρηση που αναλαμβάνεται χαρακτηρίζεται από μια εύθραυστη ισορροπία μεταξύ των τριών αυτών μερών, η οποία δύναται να αλλάξει κατά την διάρκεια διεξαγωγής των επιχειρήσεων .
Έχουμε λοιπόν τις Στρατιωτικές Μη Πολεμικές Επιχειρήσεις (Military Operations Other Than War-MOOTW) οι οποίες σύμφωνα με το αμερικανικό εγχειρίδιο FM 100-7 είναι: ανθρωπιστικές αποστολές, επιχειρήσεις εκκένωσης αμάχων (Non Combatant Evacuation Operations-NEO), αποστολές πρόληψης συγκρούσεων και ειρηνευτικές αποστολές (στο πλαίσιο του ΟΗΕ), επιχειρήσεις αστυνόμευσης (Law Enforcement), διαχείρισης κρίσεων, συνδρομής σε φυσικές καταστροφές, αποκατάστασης ειρήνης και επιχειρήσεις Έρευνας-Διάσωσης (Search And Rescue-SAR) .
Το πεδίο δράσης εντοπίζεται σε παράκτιες περιοχές (littorals) και, αρκετά συχνά, αστικό (urban) περιβάλλον . Λόγω της φύσης τους, απαιτούν πολυεπίπεδη συνεργασία σε διακλαδικό (Joint) και δι-υπηρεσιακό (multi-agency) επίπεδο (π.χ. μ κρατικούς οργανισμούς, ΜΚΟ, κλπ) . Σε τακτικό/επιχειρησιακό επίπεδο, απαιτείται η διατήρηση ενημερωμένης τακτική εικόνας (συλλογή και διαβίβαση πληροφοριών για θέσεις/κινήσεις φίλων-εχθρών), χτυπήματα ακριβείας για περιορισμό στο ελάχιστο παράπλευρων απωλειών, προστασία/ επιβιωσιμότητα ημετέρων δυνάμεων, καθώς και τακτική/επιχειρησιακή ευκινησία .
Η προσφορά των ναυτικών δυνάμεων σε όλα τα παραπάνω συνίσταται στα ακόλουθα: α) μεταφορά φιλίων δυνάμεων, β) εγκατάσταση γραμμής ανεφοδιασμού και διοικητικής μέριμνας (logistics), γ) συμβολή στην απόκτηση και διατήρηση ολοκληρωμένης τακτικής/ επιχειρησιακής εικόνας μέσω των αισθητήρων τους, και δ) συμβολή στην προστασία/επιβιωσιμότητα των ημέτερων δυνάμεων μέσω των οπλικών συστημάτων τους .
Όλα αυτά αναφέρονται στα επίπεδα της Στρατιωτικής Στρατηγικής. Τα αποτελέσματα και οι αλληλεπιδράσεις σε αυτά, αλληλοτροφοδοτούνται από την πολιτική ηγεσία. Το σημείο τομής είναι η Διπλωματία, και το κομμάτι εκείνο της Διπλωματίας που αξιοποιεί τα θαλάσσια μέσα είναι η Ναυτική Διπλωματία. Εδώ τίθενται οι αποστολές προς την στρατιωτική ηγεσία, οι στόχοι, καθώς και οι κανόνες εμπλοκής, ακόμα και η σύνθεση, το μέγεθος ή και το εύρος δραστηριοτήτων . Οι αποστολές Ναυτικής Διπλωματίας υποδιαιρούνται σε δυο μεγάλες «οικογένειες»: την Ναυτική Παρουσία (Naval Presence) και τον Ναυτικό Καταναγκασμό (Naval Coercion). Η πρώτη δεικνύει την πρόθεση του κράτους για προβολή των προθέσεων και του κύρους του διεθνώς. Περιλαμβάνει ένα εύρος έργων και δραστηριοτήτων, από την απλή εθιμοτυπική επίσκεψη σε ένα σύμμαχο κράτος, μέχρι την ετοιμότητα ανάληψης επιχειρήσεων στην περιοχή ενδιαφέροντος . Η δεύτερη περιλαμβάνει την ανάληψη περιορισμένης δράσης προκειμένου να συμμορφωθεί ο αντίπαλος ως προς ένα διπλωματικό διάβημα ή μια απόφαση . Μια Τρίτη κατηγορία ναυτικής διπλωματίας είναι η Ναυτική Συμμαχία που δεν είναι άλλο από την από την δημιουργία μιας συμμαχίας ναυτικών κρατών με σκοπό την προαγωγή κοινών συμφερόντων .
Από την στιγμή που μια πολιτική ηγεσία θέτει τους στόχους και την φύση μιας επιχείρηση Ναυτικής Διπλωματίας, η στρατιωτική ηγεσία θα πρέπει να τους αποκωδικοποιήσει σε έργα με όσο το δυνατόν σαφέστερες εντολές στις συμμετέχουσες μονάδες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να πούμε ότι οι επιχειρήσεις τύπου Πέτερσμπεργκ (και οι εν γένει μη πολεμικές επιχειρήσεις που δεν αναλαμβάνονται αποκλειστικά από στρατιωτικές μονάδες), αφορούν το τακτικό/ επιχειρησιακό επίπεδο της στρατιωτικής στρατηγικής και δύνανται να αποτελέσουν επιμέρους έργα των επιχειρήσεων Ναυτικής Διπλωματίας, οι οποίες με τη σειρά τους απευθύνονται στα υψηλότερα επίπεδα στρατιωτικής στρατηγικής (θεάτρου επιχειρήσεων).
Η Ναυτική Διπλωματία έχει ως έτερο στόχο την δημιουργία και διατήρηση μιας ευνοϊκής κατάστασης πραγμάτων στην θάλασσα (good order at sea). Αυτό σημαίνει την εξάλειψη όλων των απειλών που θέτουν σε κίνδυνο αυτήν την ευνοϊκή κατάσταση. Έτσι λοιπόν εισερχόμαστε στην έννοια της Θαλάσσιας Ασφάλειας (Maritime Security). Οι επιχειρήσεις που την εξασφαλίζουν δεν είναι άλλο από την δράση στρατιωτικών μονάδων σε συνεργασία με άλλες οργανώσεις (κυβερνητικές ή μη) και διεθνείς συμμάχους στο θαλάσσιο περιβάλλον, με σκοπό την προστασία από παράνομες δραστηριότητες, την εμπέδωση της ελευθερίας των θαλασσών και την προστασία εθνικών και διεθνών συμφερόντων .
Η Θαλάσσια Ασφάλεια έχει δυο όψεις. Την «εσωτερική» (home) και την «εξωτερική» (away). Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου θα ασχοληθούμε με την δεύτερη, η οποία είναι η παρεμπόδιση προβλημάτων μακράν της χώρας, προτού αυτά φτάσουν σε αυτήν, σε συνεργασία με άλλα ναυτικά και ακτοφυλακές .
Το όλο συνεργατικό πλαίσιο της Θαλάσσιας Ασφάλειας αφορά την απρόσκοπτη εκμετάλλευση της θάλασσας, δηλ. των χαρακτηριστικών εκείνων που σηματοδοτούν την συμβολή του θαλάσσιου στοιχείου στην ανάπτυξη της ανθρωπίνου πολιτισμού. Αυτά είναι: α) η εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών που μπορεί να προσφέρει (αλιεία, ενεργειακοί πόροι), β) η χρήση της ως οδού μεταφοράς, εμπορίου και ανταλλαγής ιδεών, γ) ο σεβασμός της κρατικής κυριαρχίας στη βάση του Διεθνούς Δικαίου Θαλάσσης και ε) η προστασία των θαλασσίων οικοσυστημάτων .
Η απειλή για κάθε ένα από αυτά τα χαρακτηριστικά αλλά και ο συσχετισμός με τις μορφές της Ασφάλειας που αναφέρθηκαν στην εισαγωγή, μας εισάγουν στα ζητήματα της Θαλάσσιας Ασφάλειας που απασχολούν κρατικούς και μη, δρώντες. Αυτά είναι: α) Το παράνομο θαλάσσιο εμπόριο (όπλων, ναρκωτικών, δουλεμπόριο, κλπ), β) η παράνομη μετανάστευση, γ) η τρομοκρατική δράση (πειρατεία, επιθέσεις σε εμπορικά πλοία και πλατφόρμες άντλησης ενεργειακών πόρων, θαλάσσιες οδοί ανεφοδιασμών με όπλα, κλπ), και δ) η θαλάσσια μόλυνση.
Η Θαλάσσια Ασφάλεια λοιπόν, παρέχει την αντίληψη της απειλής για τα συμφέροντα ενός παρακτίου κράτους ή μιας συμμαχίας κρατών (επίπεδο μακροστρατηγικής). Οι τεθέντες στόχοι που αφορούν το θαλάσσιο σκέλος αντιμετώπισης των απειλών, σε συνδυασμό με την επίτευξη των γενικότερων πολιτικών στόχων, αποτελούν κομμάτι της Ναυτικής Διπλωματίας (επίπεδα μακροστρατηγικής και στρατηγικής θεάτρου επιχειρήσεων) και τα επιμέρους έργα (πέραν των πολεμικών εμπλοκών) είναι οι επιχειρήσεις που αναλαμβάνονται σε τακτικό/επιχειρησιακό επίπεδο (τύπου Πέτερσμπεργκ, κλπ). Άρα, οι έννοιες της Θαλάσσιας Στρατηγικής και της Θαλάσσιας Ασφάλειας, αποτελούν κατ’ ουσίαν δυο τεμνόμενα σύνολα με αρκετά κοινά χαρακτηριστικά που απευθύνονται στα αντίστοιχα επίπεδα της Στρατηγικής. Πως όμως αντιλαμβάνονται οι πολιτικοί και στρατιωτικοί ταγοί των ΗΠΑ το πλέγμα όλων αυτών των ζητημάτων;
4. Η αμερικανική εφαρμογή.
Τα τρία βασικά χαρακτηριστικά της Στρατηγικής είναι οι στόχοι, τα μέσα και ο χρόνος. Οι στόχοι στην περιοχή της Α. Μεσογείου που αφορούν τις ΗΠΑ, όπως αυτοί εκτέθηκαν σε προηγούμενες παραγράφους, είναι:
1. Έλεγχος θαλασσίων οδών και περιφερειακή σταθερότητα, που σε απειλές κατά της Θαλάσσιας Ασφάλειας μεταφράζεται στα ακόλουθα:
• παρεμπόδιση/εξάρθρωση του παρανόμου εμπορίου (κυρίως όπλων) με το οποίο ανεφοδιάζονται τρομοκρατικές ομάδες (π.χ. Ισλαμικό Κράτος, Χεζμπολάχ, κλπ).
• προστασία του θαλασσίου εμπορίου από τρομοκρατικές επιθέσεις (π.χ. κατάληψη πλοίων από πειρατές).
• Δυνατότητα προβολής ισχύος επί της ξηράς (αποβατικές ενέργειες, επιχειρήσεις εκκένωσης αμάχων, αεροπορικές επιχειρήσεις από βάσεις ξηράς ή αεροπλανοφόρα, κλπ)
2. Ενεργειακή Ασφάλεια, η οποία μεταφράζεται στην προστασία των πλατφορμών εξόρυξης ενεργειακών πόρων από τυχόν τρομοκρατικές επιθέσεις, καθώς και στην διάθεση μεγάλου μέρους των πόρων αυτών για τις καταναλωτικές ανάγκες των ΗΠΑ, μέσω συμφωνιών με το κράτος-κάτοχο των πόρων αλλά και την εταιρεία εξόρυξης.
3. Οικονομική διείσδυση με την μορφή επενδύσεων αμερικανικών εταιρειών, η οποία στην «θαλάσσια» εκδοχή της θα μπορούσε να έχει την μορφή λιμένων-διαμετακομιστικών κόμβων για διάθεση προϊόντων αμερικανικών πολυεθνικών στις τοπικές αγορές.
Τα μέσα υλοποίησης όλων αυτών των στόχων είναι κρατικά και μη-κρατικά. Όσον αφορά τα δεύτερα, αυτά είναι αφενός οι εταιρείες που δύνανται να επενδύσουν στην περιοχή (όπως π.χ. αυτές για την εξόρυξη υδρογονανθράκων) καθώς και τυχόν ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στην περιοχή και ενδέχεται να συνεργαστούν με το αμερικανικό ναυτικό (ή τα συμμαχικά σε αυτό ναυτικά). Όπως γίνεται κατανοητό, οι οργανισμοί αυτοί δεν τελούν υπό τον άμεσο έλεγχο του αμερικανικού κράτους και οποιαδήποτε αναφορά τους ως εργαλείο άσκησης αμερικανικής μακροστρατηγικής(ή εξωτερικής πολιτικής) θα είναι ανεδαφική.
Έτσι, ερχόμαστε στα μέσα εκείνα που τελούν υπό άμεσο κρατικό έλεγχο. Αυτά δεν είναι άλλα από το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ (U.S. Navy), τους Πεζοναύτες (U.S. Marine Corps) και την Ακτοφυλακή (US Coastguard). Περαιτέρω, σε επίπεδο Ναυτικής Διπλωματίας υπάρχει το ΝΑΤΟ που μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως Ναυτική Συμμαχία λόγω της συντριπτικής πλειοψηφίας παρακτίων κρατών στους κόλπους του. Πέραν αυτού, υπάρχει και ο Μεσογειακός Διάλογος (Mediterranean Dialogue), μια χαλαρή συμμαχία των μεσογειακών κρατών στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.
Η παράμετρος του χρόνου στην παρούσα μελέτη, ενέχει τα στοιχεία της σύμπηξης των συμμαχιών που αναφέρθηκαν, και της ανάληψης επιχειρήσεων στο πλαίσιο της συνεργατικής αντιμετώπισης των ευρύτερων ζητημάτων Στρατηγικής και Θαλάσσιας Ασφάλειας.
Η Στρατηγική όμως, έχει να κάνει και με τον τρόπο, δηλ. το πώς συμπλέκονται όλες αυτές οι συμμαχίες και κατά συνέπεια, πως αναλαμβάνονται οι επιχειρήσεις Θαλάσσιας Ασφάλειας. Αυτό φαίνεται στην εκδοθείσα προσφάτως (Μάρτιος 2015) Αμερικανική Θαλάσσια Στρατηγική. Σε αυτήν, αναγνωρίζονται ως κυριότερες απειλές για την αμερικανική εθνική ασφάλεια, την αστάθεια από «υπο-κυβερνώμενες» περιοχές (under-governed areas), όπως οι περιοχές υπό την κατοχή του Ισλαμικού Κράτους και άλλων τρομοκρατικών οργανώσεων, τα πιθανά σημεία τριβής με Κίνα (Ταϊβάν, επέκταση στην νότια Σινική Θάλασσα) και Ρωσία (Κριμαία), οι ενεργειακές ανάγκες κατανάλωσης παγκοσμίως και η κλιματική αλλαγή . Σε αυτές έρχονται να προστεθούν οι ήδη υπάρχουσες απειλές Θαλάσσιας Ασφάλειας που αναφέρθηκαν παραπάνω (παράνομο εμπόριο, λαθρομετανάστευση, κλπ) .
Οι τρόποι ενάσκησης Θαλάσσιας Ισχύος για την αντιμετώπιση όλων αυτών των απειλών είναι οι ακόλουθοι :
• Καθολική Παγκόσμια Πρόσβαση (All Domain Access): η ικανότητα επέμβασης με δυνάμεις Πεζοναυτών σε κάθε γωνιά του πλανήτη
• Αποτροπή με θαλάσσια μέσα
• Θαλάσσιος Έλεγχος (Sea Control) σε μια περιορισμένη θαλάσσια/ παράκτια έκταση.
• Προβολή Ισχύος (Power Projection) επί της ξηράς με αεροπορικές επιδρομές από αεροπλανοφόρα ή βάσεις ξηράς, μα Ναυτικό Βομβαρδισμό, κλπ.
• Επίτευξη Θαλάσσιας Ασφάλειας.
Ας δούμε πως εφαρμόζονται όλα αυτά στην περιοχή της Α. Μεσογείου.
Η Καθολική Πρόσβαση εξυπηρετείται με την ύπαρξη στην περιοχή ναυτικών δυνάμεων, αεροπλανοφόρων και δυνάμεων Πεζοναυτών (Carrier Strike Groups) ή ακόμα και με την Δύναμη Ταχείας Αντίδρασης του ΝΑΤΟ (NATO Response Force-NRF), σε ετοιμότητα για επέμβαση. Ιστορικό προηγούμενο αυτής της πρακτικής αποτελεί η αμερικανική επέμβαση το 1983 όταν Πεζοναύτες αποβιβάστηκαν στον Λίβανο. Προαπαιτούμενο για την πρόσβαση αυτή, είναι η πλήρης γνώση και τακτική εικόνα του χώρου επιχειρήσεων. Αυτή επιτυγχάνεται και με την συνδρομή του ΝΑΤΟ, μέσω της Δύναμης SNMG-2 (Standing NATO Maritime Group-2, αποτελούμενη κυρίως από φρεγάτες) σκοπός της οποίας είναι η Ναυτική Παρουσία και η διαλειτουργικότητα (interoperability) όσον αφορά τον συντονισμό των μονάδων που την απαρτίζουν καθώς και οι μονάδες που συμμετέχουν στην επιχείρηση «Active Endeavour» (πλοία, αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας, υποβρύχια, κλπ), οι οποίες «χτενίζουν» καθημερινώς τον χώρο της Α. Μεσογείου.
Ο λόγος για τον οποίον γίνονται όλες αυτές οι περιπολίες στο πλαίσιο της επιχείρησης «Active Endeavour» δεν είναι άλλος από την αποτροπή της τρομοκρατίας από θαλάσσης και δευτερευόντως του παρανόμου εμπορίου, της λαθρομετανάστευσης. Σε αυτήν, συμβάλλει και η Δύναμη SNMG-2, όταν το επιτρέπουν οι επιχειρησιακές υποχρεώσεις. Η διατήρηση μιας ενημερωμένης τακτικής εικόνας για τους θαλάσσιους δρόμους της Α. Μεσογείου αλλά και της ετοιμότητος ανάληψης δράσης (Πεζοναύτες, SNMG-2, λοιπές ναυτικές μονάδες) εξασφαλίζει και τον Θαλάσσιο Έλεγχο.
Η δυνατότητα προβολής ισχύος ενισχύεται από την παρουσία των ΝΑΤΟϊκών βάσεων στην περιοχή (π.χ. Σούδα). Ένα απτό παράδειγμα είναι οι αεροπορικές επιθέσεις εναντίον των θέσεων του Ισλαμικού Κράτους, που δύνανται να εκκινήσουν από αεροπλανοφόρα ή τις βάσεις της Σούδας και του Ινσιρλίκ. Σε αυτόν τον τομέα τοποθετούνται και επιθέσεις με ναυτικό πυροβολικό εναντίον επάκτιων στόχων, καθώς και με κατευθυνόμενα βλήματα Tomahawk σε μεγαλύτερες αποστάσεις στην ενδοχώρα. Επίσης, σε αυτόν τον τομέα μπορούν να προστεθούν οι επιχειρήσεις Ειδικών Δυνάμεων και οι επιχειρήσεις εκκένωσης αμάχων (NEO Ops).
Εκτός από τις μονάδες της SNMG-2 και της «Active Endeavour» στην υλοποίηση των ανωτέρω αποστολών συμβάλλει και ο Νατοϊκός στολίσκος ναρκοθηρίας SNMCMG-2 . Επίσης, η αμερικανική Ακτοφυλακή συνεργάζεται στενά με τα κράτη της περιοχής, στο έργο της επιτήρησης θαλασσίου χώρου και της αντιμετώπισης των ζητημάτων Θαλάσσιας Ασφάλειας . Αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι ναυτικές μονάδες ουδεμίας εξαιρουμένης, είναι ικανές για αυτόνομη εκτέλεση, ή τουλάχιστον συνεισφορά στην διεξαγωγή επιχειρήσεων MOOTW. Ειδικά η Έρευνα-Διάσωση (SAR) είναι από τις επιχειρήσεις που κάθε μονάδα όσο μικρό εκτόπισμα κι αν έχει, δύναται να την εκτελέσει αυτόνομα.
Σύνοψη
Η Α. Μεσόγειος είναι μια περιοχή υψηλής γεωπολιτικής αξίας για τις ΗΠΑ, όπως κατά καιρούς έχει εκφραστεί από τους κορυφαίους γεωπολιτικούς αναλυτές. Συγχρόνως, είναι ένα σταυροδρόμι τριών περιφερειακών συστημάτων ασφαλείας (RSC’s), της Μ. Ανατολής, των Βαλκανίων και της Ε.Ε. με ζητήματα ασφαλείας που άπτονται στην εσωτερική αστάθεια ορισμένων κρατών της περιοχής (π.χ. Αίγυπτος, Λίβανος, η οικονομική κρίση στην Ελλάδα, κλπ), η παράνομη μετανάστευση μαζί με το κύμα των προσφύγων από την Μ. Ανατολή, η τρομοκρατία (Ισλαμικό Κράτος, Χεζμπολάχ, κλπ) και η ενεργειακή ασφάλεια (κοιτάσματα υδρογονανθράκων, διακίνηση ενεργειακών πόρων από Μ. Ανατολή και Β. Αφρική).
Οι στόχοι των ΗΠΑ για την περιοχή είναι η εμπέδωση της περιφερειακής σταθερότητος, έλεγχος των θαλασσίων και εναερίων οδών, πρωτοκαθεδρία στην εκμετάλλευση και το εμπόριο ενεργειακών πόρων και η οικονομική διείσδυση. Οι στόχοι αυτοί περιλαμβάνουν και την αντιμετώπιση των ζητημάτων ασφαλείας σε συνεργασία με τα κράτη της περιοχής αλλά και με τους υπόλοιπους παγκόσμιους παίκτες όπως η Κίνα, γεγονός που τονίζεται και στην προσφάτως εκδοθείσα Αμερικανική Θαλάσσια Στρατηγική.
Το Θαλάσσιο σκέλος λοιπόν της αμερικανικής στρατηγικής, συνίσταται σε ένα εύρος μέσων και επιχειρήσεων Ναυτικής Διπλωματίας. Τα μέσα αυτά είναι το Αμερικανικό Ναυτικό, οι Πεζοναύτες που σχηματίζουν ομάδες επιχειρήσεων αεροπλανοφόρων (Carrier Strike Groups), η Ακτοφυλακή και οι διατιθέμενες συμμαχικές μονάδες στο πλαίσιο της Ναυτικής Συμμαχίας του ΝΑΤΟ. Συγκεκριμένα, αναφερόμαστε στην ομάδα επιχειρήσεων SNMG-2, τον στολίσκο ναρκαλιείας SNMCMG-2 και τις συμμετέχουσες μονάδες στην επιχείρηση «Active Endeavour» (πλοία, υποβρύχια, αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας).
Στο πλαίσιο της Ναυτικής Παρουσίας, αμερικανικές ναυτικές μονάδες εκτελούν εθιμοτυπικές επισκέψεις σε λιμένες κρατών που ενδιαφέρουν τις ΗΠΑ και διατηρούν ετοιμότητα εκτέλεσης επιχειρήσεων αν απαιτηθεί. Το ίδιο ισχύει και με τις μονάδες των SNMG-2 (φρεγάτες) και SNMCMG-2 (ναρκοθηρευτικά), οι οποίες εκτελούν ασκήσεις με μονάδες άλλων κρατών και συμμετέχουν σε διάφορες επιχειρήσεις (π.χ. «Active Endeavour», «Allied Provider», κλπ).
Στο πλαίσιο του Ναυτικού Καταναγκασμού, υπάρχει η επιχείρηση «Active Endeavour» για την συμμόρφωση μη-κρατικών τρομοκρατικών ομάδων με το καθεστώς των κρατών εντός των οποίων δρουν.
Το ΝΑΤΟ χρησιμοποιείται ως «συμμαχικός βραχίονας» για την εμπέδωση της αμερικανικής θαλάσσιας ισχύος μαζί με τα ιδία μέσα. Οι τρόποι εφαρμογής της θαλάσσιας ισχύος είναι οι ακόλουθοι
Καθολική Πρόσβαση (All Domain Access) που περιλαμβάνει επιχειρήσεις επιτήρησης/συλλογής πληροφοριών (που μπορούν να αναληφθούν από το σύνολο των μονάδων) και την επέμβαση δυνάμεων Πεζοναυτών σε οποιοδήποτε μέρος εντός της περιοχής.
Θαλάσσιος Έλεγχος, δηλ. αξιοποίηση όλων των μέσων που προαναφέρθηκαν για διατήρηση ενημερωμένης τακτικής εικόνας σε συγκεκριμένη περιοχή και σε τρέχοντα χρόνο (real time) και συγχρόνως δυνατότητα αποστέρησης χρήσης της ίδιας περιοχής από οποιονδήποτε αντίπαλο.
Προβολή ισχύος: χρήση ναυτικού πυροβολικού, βλημάτων Tomahawk, εναερίων μέσων από αεροπλανοφόρα ή βάσεις ξηράς, ή Ειδικών Δυνάμεων (Seals) για προσβολή στόχων επί της ξηράς, καθώς και δυνατότητα εκτέλεσης επιχειρήσεων εκκένωσης αμάχων (ΝΕΟ).
Θαλάσσια Ασφάλεια: χρήση όλων αυτών τον μονάδων για αντιμετώπιση τρομοκρατίας, παρανόμου εμπορίου, κλπ.
Όλοι αυτοί οι όροι που αναφέρθηκαν ανωτέρω, αντιστοιχούν σε διαφορετικό επίπεδο Στρατηγικής. Αν και μιλάμε για αλληλεπιδρούσες επιχειρήσεις και αποστολές, η κάθε μία παρουσιάζει τις δικές της ιδιαιτερότητες οι οποίες αφορούν την δράση πλοίων, υποβρυχίων και εναερίων μέσων. Πρόκειται δηλαδή για μονάδες, ικανές να εκτελέσουν ένα ευρύ φάσμα επιμέρους έργων (πολεμικών και μη) αν το απαιτήσει η περίσταση ή αν το διατάξει η πολιτική/στρατιωτική ηγεσία. Για να γίνουν πιο κατανοητές οι έννοιες της Θαλάσσιας Στρατηγικής και της αμερικανικής εφαρμογής της, παρατίθεται ο ακόλουθος πίνακας:
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνόγλωσση
Brzezinski Z., 1998, Η Μεγάλη Σκακιέρα: Η Αμερικανική Υπεροχή και οι Γεωστρατηγικές της Επιταγές, μτφ. Αστερίου Ε., εκδόσεις Λιβάνης, Αθήνα
Ηλιόπουλος Η., 2010, Ιστορία, Γεωγραφία και Στρατηγική της Ναυτικής Ισχύος: Εισαγωγή στις Θεμελιώδεις Έννοιες, εκδοτικός οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα
Κουσκουβέλης Η (επιμ.), 2012, Η Αραβική Άνοιξη, εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη
Παπασωτηρίου Χ., 2001, Βυζαντινή Υψηλή Στρατηγική, γ’ έκδοση, εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα
Παρίσης Ι., 2013, Η Καθ’ Ημάς Θάλασσα: Γεωστρατηγική Ανάλυση της Μεσογείου, Εκδοτικός Οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα
Spykman N.J., 2004, Η Γεωγραφία της Ειρήνης, μτφ. Κελάνδριας Π. Ι., εκδόσεις
Παπαζήση, Αθήνα
Ξενόγλωσση
Buzan B., 1983, People States and Fear: The National Security Problem in International Relations, Wheatsheaf Books, Brighton
Buzan B., Waever O., 2003, Regions and Powers: The Structure of International Security, Cambridge University Press, Cambridge
Cohen S.B., 2015, Geopolitics: The Geography of International Relations, third edition, Rowman & Littlefield, Maryland
Corbett J.S., 2004, Principles of Maritime Strategy, Dover Publications Inc., Mineola, New York
Gray C.S., Barnett R.W. (επιμ.),1989, Seapower and Strategy, Naval Institute Press, Annapolis
Kennedy P. (επιμ.), 1991, Grand Strategies in War and Peace, Yale University Press
Lanteigne M., 2009, Chinese Foreign Policy: An Introduction, Routledge, London-New York
Pascual C., Elkind J., 2010, Energy Security: Economics Politics, Strategies and Implications, Brookings Institution Press, Washington D.C.
Till G., 2009, Seapower: A Guide for the 21st Century, second edition, Routledge, London and New York
Williams P. (edit.), 2013, Security Studies: An Introduction, 2nd edition, Routledge, New York
Πηγές στο Διαδίκτυο
http://www.globalsecurity.org
http://www.navy.mil
http://www.nato-pa.int
Περαιτέρω, η ίδια η έννοια της Ασφάλειας νοείται ως ελευθερία από απειλές έναντι των θεμελιωδών αξιών ενός υπό εξέταση υποκειμένου, οι οποίες αποτελούν κίνδυνο για την επιβίωση του . Τα υποκείμενα της Ασφάλειας είναι κατά σειρά πολυπλοκότητος, το άτομο, η κοινωνία (είτε ως ομοιογενές σύνολο, είτε ως άθροισμα επιμέρους εθνοτικών ομάδων), το κράτος ,το διεθνές σύστημα και το περιβάλλον (η Γη συνολικά). Κατά συνέπεια, στον διάλογο επί θεμάτων Ασφαλείας κυριαρχούν θέματα όπως Ανθρώπινη Ασφάλεια (Human Security), Εθνική Ασφάλεια (National Security), Ενεργειακή Ασφάλεια (Energy Security), κλπ. Ειδικότερα η έννοια της Εθνικής Ασφαλείας (National Security), καλύπτει τους κάτωθι τομείς: α)στρατιωτικός (διάδραση μεταξύ αντιπάλων κρατικών ενόπλων δυνάμεων και αντίληψη απειλής μεταξύ των κρατών), β)πολιτειακός (θεσμοί, πολιτικό σύστημα, νομιμοποιητικές αρχές), γ)οικονομικός (πρόσβαση σε πόρους και αγορές, διατήρηση ευημερίας πολιτών), δ)κοινωνικός (διατήρηση εθνικών παραδόσεων, γλώσσας, εθνικής ταυτότητος και ιδιοπροσωπίας, διάδραση μεταξύ συστατικών εθνοτικών ομάδων, θέματα μειονοτήτων), και ε)περιβαλλοντικός (διατήρηση τοπικών οικοσυστημάτων και εν γένει οικολογικής ισορροπίας) . Οι τομείς αυτοί αλληλεπιδρούν μεταξύ τους ορίζοντας κάθε φορά την απειλή που πρέπει να ανασχεθεί .
Το παρόν άρθρο επιχειρεί να σκιαγραφήσει τους τρόπους εκείνους με τους οποίους οι ΗΠΑ διαχειρίζονται τον θαλάσσιο χώρο της ανατολικής Μεσογείου προκειμένου να προωθήσουν τα συμφέροντα τους. Για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός θα ακολουθηθούν τα εξής βήματα:
α) Αντίληψη της περιοχής (Α. Μεσόγειος) ως προς τα συμφέροντα των ΗΠΑ και εξαγωγή των κυριοτέρων στόχων της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Μια αξιόπιστη εικόνα για τα ανωτέρω θα προκύψει από την εξέταση της γεωπολιτικής σκέψης μέσα από τα γραπτά συγκεκριμένων διανοουμένων (Σπάικμαν, Κίσσινγκερ, Μπρεζίνσκι, κλπ).
β) Αντίληψη Απειλής: Μέσα από την παράθεση των σημαντικότερων «παικτών» της περιοχής (και των συμφερόντων τους), καθώς και την παρουσία απειλών εναντίον της παγκόσμιας ασφάλειας (π.χ. τρομοκρατία), καταδεικνύονται οι τομείς εκείνοι της αμερικανικής εθνικής ασφαλείας στους οποίους πρέπει με άμεσο τρόπο να στοχεύσει μια αμερικανική μακροστρατηγική. Οι απορρέοντες στόχοι θα συγκριθούν με αυτούς της ανωτέρω παραγράφου για μια τελική καταγραφή προκειμένου να εξεταστεί η συμβατότητα των δυο αναλύσεων.
γ) Ανάλυση της έννοιας της Θαλάσσιας Στρατηγικής (Maritime Strategy), ως τμήμα της Μακροστρατηγικής ,της σχέσης της με την Θαλάσσια Ασφάλεια (Maritime Security) και των τρόπων εφαρμογής αμφοτέρων.
δ) Συμβολή των τρόπων και μέσων εφαρμογής Θαλάσσιας Στρατηγικής και Ασφάλειας, στην επίτευξη των τεθέντων στόχων της αμερικανικής μακροστρατηγικής.
1. Η «αμερικανική» Ανατολική Μεσόγειος: Γεωπολιτικές προσεγγίσεις και θεσμικά κείμενα.
Κατά τον «πατέρα» της αμερικανικής γεωπολιτικής σκέψης, Νίκολας Σπάικμαν (Nicolas Spykman), η Α. Μεσόγειος αποτελεί τμήμα του Κρηπιδώματος (Rimland) μέσω του οποίου εξουσιάζεται η περιοχή της Heartland και μέσω αυτής ολόκληρος ο κόσμος . Επιπλέον η ίδια περιοχή αποτελεί τμήμα των Ευρασιατικών Ζωνών Συγκρούσεων όπου η Heartland μπορεί να αποκτήσει απρόσκοπτη δίοδο στη θάλασσα. Συνεπώς ο έλεγχος αυτών των Ζωνών συντελεί στην αναχαίτιση των πιέσεων της Heartland . Επισημαίνεται ότι η περιοχή της Heartland συνέπιπτε σε μεγάλο βαθμό με την εδαφική επικράτεια της Σοβιετικής Ένωσης.
Τη σκέψη του Σπάικμαν υιοθετεί και ο σύμβουλος του Προέδρου Κάρτερ, Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι (Zbigniew Brzezinski), ο οποίος κατατάσσει την Α. Μεσόγειο ως δυτικό άκρο της περιοχής που ονομάζει «Ευρασιατικά Βαλκάνια» η οποία περιλαμβάνει τα κράτη της Κεντρικής Ασίας (ως πυρήνα) και την Μ. Ανατολή (ως ζώνη αστάθειας) . Το συμφέρον των Η.Π.Α. στην περιοχή αυτή κατά τον Μπρεζίνσκι είναι:
«…να εξασφαλίσει ότι καμία δύναμη δεν θα καταφέρει να ελέγξει αυτό τον γεωπολιτικό χώρο και ότι η παγκόσμια κοινότητα θα έχει ανεμπόδιστη χρηματιστική και οικονομική πρόσβαση σε αυτή την περιοχή. Ο γεωπολιτικός πλουραλισμός θα γίνει μόνιμη πραγματικότητα, μόνο όταν ένα δίκτυο αγωγών και δρόμων μεταφορών συνδέσει άμεσα την περιοχή με τα κύρια κέντρα της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας μέσω της Μεσογείου και της Αραβικής Θάλασσας, καθώς και δια ξηράς »
Από την εξέταση όλων αυτών των στοιχείων, προκύπτει ότι οι πάγιοι στόχοι της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής για την περιοχή της Α. Μεσογείου είναι:
• Έλεγχος των θαλασσίων και εναερίων οδών
• Φιλικά διακείμενα και βιώσιμα κράτη (ενίσχυση της περιφερειακής σταθερότητος).
• Πρωτοκαθεδρία στην εκμετάλλευση και το εμπόριο πετρελαίου και λοιπών ορυκτών πόρων (π.χ. υδρογονάνθρακες)
• Οικονομική διείσδυση και επικερδές εμπόριο.
Στην προσπάθεια ευόδωσης των ανωτέρω στόχων, οι ΗΠΑ θα έχουν να αντιπαρέλθουν τις προσπάθειες της Ρωσίας και της Κίνας. Η πρώτη έχει ως στόχο να διατηρήσει τα ερείσματα της στην περιοχή υποστηρίζοντας το καθεστώς της Συρίας (όπου και διατηρεί στρατιωτική βάση) , ενώ η δεύτερη επιχειρεί διπλωματικό και οικονομικό άνοιγμα στις χώρες της ΕΕ και της Μέσης Ανατολής που περικλείουν την Α. Μεσόγειο με σκοπό το εμπόριο, την τεχνογνωσία και την πρόσβαση σε ενεργειακούς πόρους .
2. Η Ανατολική Μεσόγειος «της Ασφάλειας»: Περιφερειακά Συστήματα και ζητήματα Ασφάλειας.
Η γεωπολιτική ανάλυση της προηγούμενης ενότητος κάλυπτε την παγκόσμια θεώρηση του κόσμου, η οποία δεν επεξηγεί τα επιμέρους ζητήματα που απασχολούν την περιοχή. Τον σκοπό αυτό εξυπηρετεί το περιφερειακό επίπεδο ανάλυσης, και συγκεκριμένα η ανάλυση της σχολής της Κοπεγχάγης που όρισε την έννοια της Ασφαλείας όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή (Ανθρώπινη Ασφάλεια, Εθνική, κλπ). Έτσι, προκύπτουν τα Περιφερειακά Συστήματα Ασφαλείας (Regional Security Complexes-RSC’s), τα οποία είναι σύνολα μονάδων των οποίων τα ζητήματα ασφαλείας είναι σε τέτοιο βαθμό διασυνδεδεμένα που δεν μπορούν να εξεταστούν χωριστά . Στην περιοχή της Α. Μεσογείου εφάπτονται τρία Περιφερειακά Συστήματα Ασφαλείας: αυτό της Μέσης Ανατολής, των Βαλκανίων και της Ε.Ε. Το κάθε Σύστημα από αυτά διέπεται από τη δική του δυναμική και τα δικά του τρέχοντα ζητήματα ασφαλείας.
Το σύστημα της Μέσης Ανατολής περιλαμβάνει τις χώρες του Αραβικού κόσμου και γενικότερα την περιοχή από το Μαρόκο μέχρι και το Αφγανιστάν. Χωρίζεται σε τρία υποσυστήματα: του Περσικού Κόλπου (Ιράν, Ιράκ, Κουβέιτ, Σαουδική Αραβία, Κατάρ, ΗΑΕ, Ομάν, Υεμένη), της Εγγύς Ανατολής (Levant) το οποίο περιλαμβάνει τα κράτη της λεκάνης της Α. Μεσογείου (Αίγυπτος, Λίβανος, Συρία, Ισραήλ, Ιορδανία) και αυτό του Μαγκρέμπ (Λιβύη, Τυνησία, Αλγερία, Μαρόκο) . Επίσης θα πρέπει να σημειωθεί η παρουσία χωρών σε ρόλο «μονωτή» (insulator), δηλ. χωρών που αλληλεπιδρούν με δυνάμεις έτερων συστημάτων ασφαλείας χωρίς να έχουν την δυνατότητα να τα ενοποιήσουν . Ο μονωτής του συστήματος της Μ. Ανατολής που «βλέπει» προς την Α. Μεσόγειο, είναι η Τουρκία, . Για τους σκοπούς αυτής της εργασίας, ο γεωγραφικός χώρος που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον μας είναι το υποσύστημα της Εγγύς Ανατολής.
Το σύστημα των Βαλκανίων απαρτίζεται από τις χώρες της Βαλκανικής Χερσονήσου και την Τουρκία ως «μονωτή». Τείνει να καταστεί υποσύστημα αυτού της Ε.Ε. επειδή πέντε κράτη έχουν την ιδιότητα του μέλους (Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουμανία, Σλοβενία, Κροατία), ενώ τα υπόλοιπα βρίσκονται σε διαδικασία εισδοχής. Επίσης, η Τουρκία είναι μέρος του συστήματος αυτού ως συνεχιστής της οθωμανικής ιστορικής παρουσίας .
Όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, το σύστημα της Ε.Ε. το αποτελούν τα κράτη-μέλη της.
Αν θελήσουμε να κατηγοριοποιήσουμε τα ζητήματα ασφαλείας των περιφερειακών συστημάτων στα οποία αναφερθήκαμε, θα δούμε ότι συνομαδώνονται στις ακόλουθες κατηγορίες:
1. Εσωτερική αστάθεια: κυριότερες εκφάνσεις αυτού του προβλήματος είναι τα γεγονότα της «Αραβικής Άνοιξης» σε Αίγυπτο-Λιβύη-Συρία , το χρόνιο πρόβλημα της Τουρκίας με τους Κούρδους, η προσπάθεια οικειοποίησης του μουσουλμανικού στοιχείου από την Τουρκία και η αστάθεια σε Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Σκόπια, Ρουμανία, κλπ.
2. Τα οικονομικά προβλήματα των βαλκανικών κρατών (Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουμανία).
3. Το Παλαιστινιακό Ζήτημα που εμπλέκει το Ισραήλ με τις αραβικές χώρες .
4. Οι θρησκευτικές διαμάχες, με κυριότερες εκφάνσεις την ενδοθρησκευτική μεταξύ Σουνιτών-Σιιτών (Ισλαμικό Κράτος, εμφύλιος στη Συρία) καθώς και αυτήν μεταξύ Μουσουλμάνων και «των άλλων» (Εβραίοι, Χριστιανοί) .
5. Η δράση τρομοκρατικών οργανώσεων όπως το Ισλαμικό Κράτος και η Χεζμπολάχ .
6. Η εχθρότητα μεταξύ κρατών στην περιοχή, όπως π.χ. η ελληνοτουρκικές διενέξεις, η διαμάχη Ελλάδος-Σκοπίων, ο αυξανόμενος αλβανικός σωβινισμός και οι ενδο-αραβικές έριδες, σε επίπεδο ηγεσίας για την πρωτοκαθεδρία στον Αραβικό κόσμο (Αίγυπτος, Σαουδική Αραβία και παλαιότερα Συρία και Ιράκ) .
7. Οι ανταγωνισμοί για τον έλεγχο υδάτινων αποθεμάτων και πλουτοπαραγωγικών πηγών όπως τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων στην θαλάσσια περιοχή της Α. Μεσογείου .
8. Κύματα προσφύγων και μεταναστών (νομίμων και παρανόμων) από τις ανωτέρω συγκρούσεις .
Πως συμπλέκονται όλα αυτά τα ζητήματα με τους στόχους της αμερικανική εξωτερικής πολιτικής που αναφέρθηκαν στην πρωτύτερα; Αντιπαραβάλλοντας τους δυο αυτούς καταλόγους, καταλαβαίνουμε ότι η ευνοϊκή διευθέτηση των ζητημάτων ασφαλείας αποτελεί επιμέρους έργο για την επίτευξη των (γενικής φύσεως) στόχων της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Πιο συγκεκριμένα:
Ο έλεγχος θαλασσίων και εναερίων οδών, θα συμβάλει στον έλεγχο του οργανωμένου εγκλήματος, την αποτροπή της λαθρομετανάστευσης, την παρεμπόδιση του παρανόμου εμπορίου (όπλων) και κατά συνέπεια στην αποδυνάμωση τρομοκρατικών οργανώσεων (λόγω φραγμού των θαλασσίων και εναερίων οδών ανεφοδιασμού τους), καθώς και την ελεύθερη διακίνηση εμπορευσίμων αγαθών (όπως οι ενεργειακοί πόροι).
Η δημιουργία φιλικά διακείμενων και βιώσιμων κρατών, σχετίζεται άμεσα με την διαχείριση των ζητημάτων εσωτερικής/πολιτικής αστάθειας (διαμάχες κοσμικών- Πολιτικού Ισλάμ, διαχείριση εξτρεμιστικών πυρήνων, ελληνική οικονομική κρίση, κλπ) και των εθνοτικών/θρησκευτικών συγκρούσεων (Παλαιστινιακό, εμφύλιος Συρίας, κλπ) καθώς και την δημιουργία προκεχωρημένων βάσεων για έλεγχο θαλασσίων/εναερίων οδών και καταπολέμηση της τρομοκρατίας (π.χ. η βάση της Σούδας απ’ όπου εκκινούν τα αμερικανικά αεροσκάφη για να βομβαρδίσουν τις θέσεις του «ισλαμικού κράτους»).
Ο έλεγχος και πρωτοκαθεδρία στην εκμετάλλευση ενεργειακών πόρων διασυνδέεται με την διευθέτηση των ανωτέρω ζητημάτων, την δημιουργία και διατήρηση θαλασσίων οδών επικοινωνίας και με την ενεργειακή ασφάλεια, η οποία συνίσταται στα εξής :
• Διαθεσιμότητα κοιτασμάτων, αγορών, πόρων εξόρυξης, δικτύου διανομής, τεχνολογίας, κλπ
• Αξιόπιστη παροχή υπηρεσιών, ύπαρξη επάρκειας αποθεμάτων, προστασία από τρομοκρατικές επιθέσεις, κλπ
• Προσιτότητα (affordability) σε τιμές πώλησης και συνεπαγόμενα κέρδη για όλους τους εμπλεκομένους.
• Βιωσιμότητα (sustainability) που αφορά το οικολογικό σκέλος του όλου εγχειρήματος
Η οικονομική διείσδυση και το επικερδές εμπόριο εμπλέκει όλα τα ανωτέρω καθόσον απαιτεί ευνοϊκό επενδυτικό περιβάλλον, ήτοι βιώσιμο κράτος (εσωτερική σταθερότητα) με επαρκές επίπεδο ασφάλειας έναντι εξωτερικών απειλών, και φιλικό σε επενδύσεις θεσμικό πλαίσιο.
Με δεδομένο ότι τα φαινόμενα των διεθνών σχέσεων κατηγοριοποιούνται ως «Συνεργασία» ή «Αντιπαράθεση», τα ζητήματα ασφαλείας που περιγράφηκαν πιο πάνω αποτελούν ένα πεδίο συνεργασίας των Η.Π.Α. με τους κυβερνώντες των κρατών, αλλά και υφέρποντος ανταγωνισμού με τους υπολοίπους παγκόσμιους παίκτες (Κίνα, Ρωσία, Ε.Ε.) που προσπαθούν να επιτύχουν μια ευνοϊκή διευθέτηση για τα δικά τους συμφέροντα, η οποία ενδεχομένως να έρχεται σε αντίθεση με τις αμερικανικές μεθοδεύσεις, ενώ παρατηρείται μια διαφοροποίηση όταν θίγονται ζωτικά γεωπολιτικά συμφέροντα (π.χ. ρωσική στήριξη στο καθεστώς Άσσαντ).
Ένα γενικότερο συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί από την έως τώρα ανάλυση είναι οι παράμετροι που εισάγονται σε κάθε ζήτημα ασφάλειας (π.χ. δρώντες, τεχνικά στοιχεία όπως π.χ. οι τεχνικές εξόρυξης υδρογονανθράκων, συγκρούσεις μεταξύ δρώντων, κλπ) έχουν ως αποτέλεσμα την διασύνδεση και τον μεγάλο βαθμό αλληλεξάρτησης μεταξύ τους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η επίτευξη των στόχων της εξωτερικής πολιτικής κάθε κράτους γίνεται ένα «σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες», απαιτώντας την τήρηση λεπτών ισορροπιών, χωρίς πάντοτε να επιτυγχάνονται τα επιθυμητά αποτελέσματα. Οι περιπέτειες των Η.Π.Α. στην περιοχή μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου επιβεβαιώνουν τους ανωτέρω ισχυρισμούς.
3. Θαλάσσια Στρατηγική και Θαλάσσια Ασφάλεια: Τεμνόμενα Σύνολα.
Η Θαλάσσια Στρατηγική (Maritime Strategy), δεν είναι τίποτα άλλο από την αξιοποίηση των στοιχείων της Θαλάσσιας Ισχύος (Sea Power) στους σκοπούς της γενικότερης Μακροστρατηγικής ενός κράτους. Τα στοιχεία της Θαλάσσιας ισχύος, περιεγράφησαν από τον Μαχάν (Alfred T. Mahan) και είναι το πολεμικό ναυτικό, ο εμπορικός στόλος και η δυνατότητα ελέγχου στρατηγικών σημείων (αποικίες, βάσεις, κλπ) .
Κατά τον έτερο θεωρητικό της Ναυτικής Ισχύος, Τζ. Κόρμπετ (Julian Corbett), η Θαλάσσια Στρατηγική μιας Μεγάλης Δύναμης, συνίσταται στην κυριαρχία των θαλασσών (Command of the Seas), ο οποίος μεταφράζεται ως «ο έλεγχος των θαλασσίων επικοινωνιών για εμπορικούς ή στρατιωτικούς σκοπούς ». Ο ορισμός αυτός είναι αυτονόητος για την περίοδο του πολέμου. Τι γίνεται όμως κατά την ειρηνική περίοδο, όταν ο ανταγωνισμός είναι πιο ήπιος;
Για αυτή την περίπτωση, χρησιμοποιήθηκε κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου ο όρος «χρήση της θάλασσας» (Sea Assertion ή Sea Use) που αναφέρεται στην «παραδοσιακή χρήση» της θάλασσας, πρωτίστως ως οδού ανεφοδιασμού . Η περίοδος από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου χαρακτηρίζεται από την μετατόπιση του κέντρου βάρους της στρατηγικής των κρατών, από το αμιγώς στρατιωτικό μέρος στο ανθρωπιστικό και το πολιτικό. Έτσι, κάθε επιχείρηση που αναλαμβάνεται χαρακτηρίζεται από μια εύθραυστη ισορροπία μεταξύ των τριών αυτών μερών, η οποία δύναται να αλλάξει κατά την διάρκεια διεξαγωγής των επιχειρήσεων .
Έχουμε λοιπόν τις Στρατιωτικές Μη Πολεμικές Επιχειρήσεις (Military Operations Other Than War-MOOTW) οι οποίες σύμφωνα με το αμερικανικό εγχειρίδιο FM 100-7 είναι: ανθρωπιστικές αποστολές, επιχειρήσεις εκκένωσης αμάχων (Non Combatant Evacuation Operations-NEO), αποστολές πρόληψης συγκρούσεων και ειρηνευτικές αποστολές (στο πλαίσιο του ΟΗΕ), επιχειρήσεις αστυνόμευσης (Law Enforcement), διαχείρισης κρίσεων, συνδρομής σε φυσικές καταστροφές, αποκατάστασης ειρήνης και επιχειρήσεις Έρευνας-Διάσωσης (Search And Rescue-SAR) .
Το πεδίο δράσης εντοπίζεται σε παράκτιες περιοχές (littorals) και, αρκετά συχνά, αστικό (urban) περιβάλλον . Λόγω της φύσης τους, απαιτούν πολυεπίπεδη συνεργασία σε διακλαδικό (Joint) και δι-υπηρεσιακό (multi-agency) επίπεδο (π.χ. μ κρατικούς οργανισμούς, ΜΚΟ, κλπ) . Σε τακτικό/επιχειρησιακό επίπεδο, απαιτείται η διατήρηση ενημερωμένης τακτική εικόνας (συλλογή και διαβίβαση πληροφοριών για θέσεις/κινήσεις φίλων-εχθρών), χτυπήματα ακριβείας για περιορισμό στο ελάχιστο παράπλευρων απωλειών, προστασία/ επιβιωσιμότητα ημετέρων δυνάμεων, καθώς και τακτική/επιχειρησιακή ευκινησία .
Η προσφορά των ναυτικών δυνάμεων σε όλα τα παραπάνω συνίσταται στα ακόλουθα: α) μεταφορά φιλίων δυνάμεων, β) εγκατάσταση γραμμής ανεφοδιασμού και διοικητικής μέριμνας (logistics), γ) συμβολή στην απόκτηση και διατήρηση ολοκληρωμένης τακτικής/ επιχειρησιακής εικόνας μέσω των αισθητήρων τους, και δ) συμβολή στην προστασία/επιβιωσιμότητα των ημέτερων δυνάμεων μέσω των οπλικών συστημάτων τους .
Όλα αυτά αναφέρονται στα επίπεδα της Στρατιωτικής Στρατηγικής. Τα αποτελέσματα και οι αλληλεπιδράσεις σε αυτά, αλληλοτροφοδοτούνται από την πολιτική ηγεσία. Το σημείο τομής είναι η Διπλωματία, και το κομμάτι εκείνο της Διπλωματίας που αξιοποιεί τα θαλάσσια μέσα είναι η Ναυτική Διπλωματία. Εδώ τίθενται οι αποστολές προς την στρατιωτική ηγεσία, οι στόχοι, καθώς και οι κανόνες εμπλοκής, ακόμα και η σύνθεση, το μέγεθος ή και το εύρος δραστηριοτήτων . Οι αποστολές Ναυτικής Διπλωματίας υποδιαιρούνται σε δυο μεγάλες «οικογένειες»: την Ναυτική Παρουσία (Naval Presence) και τον Ναυτικό Καταναγκασμό (Naval Coercion). Η πρώτη δεικνύει την πρόθεση του κράτους για προβολή των προθέσεων και του κύρους του διεθνώς. Περιλαμβάνει ένα εύρος έργων και δραστηριοτήτων, από την απλή εθιμοτυπική επίσκεψη σε ένα σύμμαχο κράτος, μέχρι την ετοιμότητα ανάληψης επιχειρήσεων στην περιοχή ενδιαφέροντος . Η δεύτερη περιλαμβάνει την ανάληψη περιορισμένης δράσης προκειμένου να συμμορφωθεί ο αντίπαλος ως προς ένα διπλωματικό διάβημα ή μια απόφαση . Μια Τρίτη κατηγορία ναυτικής διπλωματίας είναι η Ναυτική Συμμαχία που δεν είναι άλλο από την από την δημιουργία μιας συμμαχίας ναυτικών κρατών με σκοπό την προαγωγή κοινών συμφερόντων .
Από την στιγμή που μια πολιτική ηγεσία θέτει τους στόχους και την φύση μιας επιχείρηση Ναυτικής Διπλωματίας, η στρατιωτική ηγεσία θα πρέπει να τους αποκωδικοποιήσει σε έργα με όσο το δυνατόν σαφέστερες εντολές στις συμμετέχουσες μονάδες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να πούμε ότι οι επιχειρήσεις τύπου Πέτερσμπεργκ (και οι εν γένει μη πολεμικές επιχειρήσεις που δεν αναλαμβάνονται αποκλειστικά από στρατιωτικές μονάδες), αφορούν το τακτικό/ επιχειρησιακό επίπεδο της στρατιωτικής στρατηγικής και δύνανται να αποτελέσουν επιμέρους έργα των επιχειρήσεων Ναυτικής Διπλωματίας, οι οποίες με τη σειρά τους απευθύνονται στα υψηλότερα επίπεδα στρατιωτικής στρατηγικής (θεάτρου επιχειρήσεων).
Η Ναυτική Διπλωματία έχει ως έτερο στόχο την δημιουργία και διατήρηση μιας ευνοϊκής κατάστασης πραγμάτων στην θάλασσα (good order at sea). Αυτό σημαίνει την εξάλειψη όλων των απειλών που θέτουν σε κίνδυνο αυτήν την ευνοϊκή κατάσταση. Έτσι λοιπόν εισερχόμαστε στην έννοια της Θαλάσσιας Ασφάλειας (Maritime Security). Οι επιχειρήσεις που την εξασφαλίζουν δεν είναι άλλο από την δράση στρατιωτικών μονάδων σε συνεργασία με άλλες οργανώσεις (κυβερνητικές ή μη) και διεθνείς συμμάχους στο θαλάσσιο περιβάλλον, με σκοπό την προστασία από παράνομες δραστηριότητες, την εμπέδωση της ελευθερίας των θαλασσών και την προστασία εθνικών και διεθνών συμφερόντων .
Η Θαλάσσια Ασφάλεια έχει δυο όψεις. Την «εσωτερική» (home) και την «εξωτερική» (away). Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου θα ασχοληθούμε με την δεύτερη, η οποία είναι η παρεμπόδιση προβλημάτων μακράν της χώρας, προτού αυτά φτάσουν σε αυτήν, σε συνεργασία με άλλα ναυτικά και ακτοφυλακές .
Το όλο συνεργατικό πλαίσιο της Θαλάσσιας Ασφάλειας αφορά την απρόσκοπτη εκμετάλλευση της θάλασσας, δηλ. των χαρακτηριστικών εκείνων που σηματοδοτούν την συμβολή του θαλάσσιου στοιχείου στην ανάπτυξη της ανθρωπίνου πολιτισμού. Αυτά είναι: α) η εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών που μπορεί να προσφέρει (αλιεία, ενεργειακοί πόροι), β) η χρήση της ως οδού μεταφοράς, εμπορίου και ανταλλαγής ιδεών, γ) ο σεβασμός της κρατικής κυριαρχίας στη βάση του Διεθνούς Δικαίου Θαλάσσης και ε) η προστασία των θαλασσίων οικοσυστημάτων .
Η απειλή για κάθε ένα από αυτά τα χαρακτηριστικά αλλά και ο συσχετισμός με τις μορφές της Ασφάλειας που αναφέρθηκαν στην εισαγωγή, μας εισάγουν στα ζητήματα της Θαλάσσιας Ασφάλειας που απασχολούν κρατικούς και μη, δρώντες. Αυτά είναι: α) Το παράνομο θαλάσσιο εμπόριο (όπλων, ναρκωτικών, δουλεμπόριο, κλπ), β) η παράνομη μετανάστευση, γ) η τρομοκρατική δράση (πειρατεία, επιθέσεις σε εμπορικά πλοία και πλατφόρμες άντλησης ενεργειακών πόρων, θαλάσσιες οδοί ανεφοδιασμών με όπλα, κλπ), και δ) η θαλάσσια μόλυνση.
Η Θαλάσσια Ασφάλεια λοιπόν, παρέχει την αντίληψη της απειλής για τα συμφέροντα ενός παρακτίου κράτους ή μιας συμμαχίας κρατών (επίπεδο μακροστρατηγικής). Οι τεθέντες στόχοι που αφορούν το θαλάσσιο σκέλος αντιμετώπισης των απειλών, σε συνδυασμό με την επίτευξη των γενικότερων πολιτικών στόχων, αποτελούν κομμάτι της Ναυτικής Διπλωματίας (επίπεδα μακροστρατηγικής και στρατηγικής θεάτρου επιχειρήσεων) και τα επιμέρους έργα (πέραν των πολεμικών εμπλοκών) είναι οι επιχειρήσεις που αναλαμβάνονται σε τακτικό/επιχειρησιακό επίπεδο (τύπου Πέτερσμπεργκ, κλπ). Άρα, οι έννοιες της Θαλάσσιας Στρατηγικής και της Θαλάσσιας Ασφάλειας, αποτελούν κατ’ ουσίαν δυο τεμνόμενα σύνολα με αρκετά κοινά χαρακτηριστικά που απευθύνονται στα αντίστοιχα επίπεδα της Στρατηγικής. Πως όμως αντιλαμβάνονται οι πολιτικοί και στρατιωτικοί ταγοί των ΗΠΑ το πλέγμα όλων αυτών των ζητημάτων;
4. Η αμερικανική εφαρμογή.
Τα τρία βασικά χαρακτηριστικά της Στρατηγικής είναι οι στόχοι, τα μέσα και ο χρόνος. Οι στόχοι στην περιοχή της Α. Μεσογείου που αφορούν τις ΗΠΑ, όπως αυτοί εκτέθηκαν σε προηγούμενες παραγράφους, είναι:
1. Έλεγχος θαλασσίων οδών και περιφερειακή σταθερότητα, που σε απειλές κατά της Θαλάσσιας Ασφάλειας μεταφράζεται στα ακόλουθα:
• παρεμπόδιση/εξάρθρωση του παρανόμου εμπορίου (κυρίως όπλων) με το οποίο ανεφοδιάζονται τρομοκρατικές ομάδες (π.χ. Ισλαμικό Κράτος, Χεζμπολάχ, κλπ).
• προστασία του θαλασσίου εμπορίου από τρομοκρατικές επιθέσεις (π.χ. κατάληψη πλοίων από πειρατές).
• Δυνατότητα προβολής ισχύος επί της ξηράς (αποβατικές ενέργειες, επιχειρήσεις εκκένωσης αμάχων, αεροπορικές επιχειρήσεις από βάσεις ξηράς ή αεροπλανοφόρα, κλπ)
2. Ενεργειακή Ασφάλεια, η οποία μεταφράζεται στην προστασία των πλατφορμών εξόρυξης ενεργειακών πόρων από τυχόν τρομοκρατικές επιθέσεις, καθώς και στην διάθεση μεγάλου μέρους των πόρων αυτών για τις καταναλωτικές ανάγκες των ΗΠΑ, μέσω συμφωνιών με το κράτος-κάτοχο των πόρων αλλά και την εταιρεία εξόρυξης.
3. Οικονομική διείσδυση με την μορφή επενδύσεων αμερικανικών εταιρειών, η οποία στην «θαλάσσια» εκδοχή της θα μπορούσε να έχει την μορφή λιμένων-διαμετακομιστικών κόμβων για διάθεση προϊόντων αμερικανικών πολυεθνικών στις τοπικές αγορές.
Τα μέσα υλοποίησης όλων αυτών των στόχων είναι κρατικά και μη-κρατικά. Όσον αφορά τα δεύτερα, αυτά είναι αφενός οι εταιρείες που δύνανται να επενδύσουν στην περιοχή (όπως π.χ. αυτές για την εξόρυξη υδρογονανθράκων) καθώς και τυχόν ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στην περιοχή και ενδέχεται να συνεργαστούν με το αμερικανικό ναυτικό (ή τα συμμαχικά σε αυτό ναυτικά). Όπως γίνεται κατανοητό, οι οργανισμοί αυτοί δεν τελούν υπό τον άμεσο έλεγχο του αμερικανικού κράτους και οποιαδήποτε αναφορά τους ως εργαλείο άσκησης αμερικανικής μακροστρατηγικής(ή εξωτερικής πολιτικής) θα είναι ανεδαφική.
Έτσι, ερχόμαστε στα μέσα εκείνα που τελούν υπό άμεσο κρατικό έλεγχο. Αυτά δεν είναι άλλα από το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ (U.S. Navy), τους Πεζοναύτες (U.S. Marine Corps) και την Ακτοφυλακή (US Coastguard). Περαιτέρω, σε επίπεδο Ναυτικής Διπλωματίας υπάρχει το ΝΑΤΟ που μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως Ναυτική Συμμαχία λόγω της συντριπτικής πλειοψηφίας παρακτίων κρατών στους κόλπους του. Πέραν αυτού, υπάρχει και ο Μεσογειακός Διάλογος (Mediterranean Dialogue), μια χαλαρή συμμαχία των μεσογειακών κρατών στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.
Η παράμετρος του χρόνου στην παρούσα μελέτη, ενέχει τα στοιχεία της σύμπηξης των συμμαχιών που αναφέρθηκαν, και της ανάληψης επιχειρήσεων στο πλαίσιο της συνεργατικής αντιμετώπισης των ευρύτερων ζητημάτων Στρατηγικής και Θαλάσσιας Ασφάλειας.
Η Στρατηγική όμως, έχει να κάνει και με τον τρόπο, δηλ. το πώς συμπλέκονται όλες αυτές οι συμμαχίες και κατά συνέπεια, πως αναλαμβάνονται οι επιχειρήσεις Θαλάσσιας Ασφάλειας. Αυτό φαίνεται στην εκδοθείσα προσφάτως (Μάρτιος 2015) Αμερικανική Θαλάσσια Στρατηγική. Σε αυτήν, αναγνωρίζονται ως κυριότερες απειλές για την αμερικανική εθνική ασφάλεια, την αστάθεια από «υπο-κυβερνώμενες» περιοχές (under-governed areas), όπως οι περιοχές υπό την κατοχή του Ισλαμικού Κράτους και άλλων τρομοκρατικών οργανώσεων, τα πιθανά σημεία τριβής με Κίνα (Ταϊβάν, επέκταση στην νότια Σινική Θάλασσα) και Ρωσία (Κριμαία), οι ενεργειακές ανάγκες κατανάλωσης παγκοσμίως και η κλιματική αλλαγή . Σε αυτές έρχονται να προστεθούν οι ήδη υπάρχουσες απειλές Θαλάσσιας Ασφάλειας που αναφέρθηκαν παραπάνω (παράνομο εμπόριο, λαθρομετανάστευση, κλπ) .
Οι τρόποι ενάσκησης Θαλάσσιας Ισχύος για την αντιμετώπιση όλων αυτών των απειλών είναι οι ακόλουθοι :
• Καθολική Παγκόσμια Πρόσβαση (All Domain Access): η ικανότητα επέμβασης με δυνάμεις Πεζοναυτών σε κάθε γωνιά του πλανήτη
• Αποτροπή με θαλάσσια μέσα
• Θαλάσσιος Έλεγχος (Sea Control) σε μια περιορισμένη θαλάσσια/ παράκτια έκταση.
• Προβολή Ισχύος (Power Projection) επί της ξηράς με αεροπορικές επιδρομές από αεροπλανοφόρα ή βάσεις ξηράς, μα Ναυτικό Βομβαρδισμό, κλπ.
• Επίτευξη Θαλάσσιας Ασφάλειας.
Ας δούμε πως εφαρμόζονται όλα αυτά στην περιοχή της Α. Μεσογείου.
Η Καθολική Πρόσβαση εξυπηρετείται με την ύπαρξη στην περιοχή ναυτικών δυνάμεων, αεροπλανοφόρων και δυνάμεων Πεζοναυτών (Carrier Strike Groups) ή ακόμα και με την Δύναμη Ταχείας Αντίδρασης του ΝΑΤΟ (NATO Response Force-NRF), σε ετοιμότητα για επέμβαση. Ιστορικό προηγούμενο αυτής της πρακτικής αποτελεί η αμερικανική επέμβαση το 1983 όταν Πεζοναύτες αποβιβάστηκαν στον Λίβανο. Προαπαιτούμενο για την πρόσβαση αυτή, είναι η πλήρης γνώση και τακτική εικόνα του χώρου επιχειρήσεων. Αυτή επιτυγχάνεται και με την συνδρομή του ΝΑΤΟ, μέσω της Δύναμης SNMG-2 (Standing NATO Maritime Group-2, αποτελούμενη κυρίως από φρεγάτες) σκοπός της οποίας είναι η Ναυτική Παρουσία και η διαλειτουργικότητα (interoperability) όσον αφορά τον συντονισμό των μονάδων που την απαρτίζουν καθώς και οι μονάδες που συμμετέχουν στην επιχείρηση «Active Endeavour» (πλοία, αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας, υποβρύχια, κλπ), οι οποίες «χτενίζουν» καθημερινώς τον χώρο της Α. Μεσογείου.
Ο λόγος για τον οποίον γίνονται όλες αυτές οι περιπολίες στο πλαίσιο της επιχείρησης «Active Endeavour» δεν είναι άλλος από την αποτροπή της τρομοκρατίας από θαλάσσης και δευτερευόντως του παρανόμου εμπορίου, της λαθρομετανάστευσης. Σε αυτήν, συμβάλλει και η Δύναμη SNMG-2, όταν το επιτρέπουν οι επιχειρησιακές υποχρεώσεις. Η διατήρηση μιας ενημερωμένης τακτικής εικόνας για τους θαλάσσιους δρόμους της Α. Μεσογείου αλλά και της ετοιμότητος ανάληψης δράσης (Πεζοναύτες, SNMG-2, λοιπές ναυτικές μονάδες) εξασφαλίζει και τον Θαλάσσιο Έλεγχο.
Η δυνατότητα προβολής ισχύος ενισχύεται από την παρουσία των ΝΑΤΟϊκών βάσεων στην περιοχή (π.χ. Σούδα). Ένα απτό παράδειγμα είναι οι αεροπορικές επιθέσεις εναντίον των θέσεων του Ισλαμικού Κράτους, που δύνανται να εκκινήσουν από αεροπλανοφόρα ή τις βάσεις της Σούδας και του Ινσιρλίκ. Σε αυτόν τον τομέα τοποθετούνται και επιθέσεις με ναυτικό πυροβολικό εναντίον επάκτιων στόχων, καθώς και με κατευθυνόμενα βλήματα Tomahawk σε μεγαλύτερες αποστάσεις στην ενδοχώρα. Επίσης, σε αυτόν τον τομέα μπορούν να προστεθούν οι επιχειρήσεις Ειδικών Δυνάμεων και οι επιχειρήσεις εκκένωσης αμάχων (NEO Ops).
Εκτός από τις μονάδες της SNMG-2 και της «Active Endeavour» στην υλοποίηση των ανωτέρω αποστολών συμβάλλει και ο Νατοϊκός στολίσκος ναρκοθηρίας SNMCMG-2 . Επίσης, η αμερικανική Ακτοφυλακή συνεργάζεται στενά με τα κράτη της περιοχής, στο έργο της επιτήρησης θαλασσίου χώρου και της αντιμετώπισης των ζητημάτων Θαλάσσιας Ασφάλειας . Αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι ναυτικές μονάδες ουδεμίας εξαιρουμένης, είναι ικανές για αυτόνομη εκτέλεση, ή τουλάχιστον συνεισφορά στην διεξαγωγή επιχειρήσεων MOOTW. Ειδικά η Έρευνα-Διάσωση (SAR) είναι από τις επιχειρήσεις που κάθε μονάδα όσο μικρό εκτόπισμα κι αν έχει, δύναται να την εκτελέσει αυτόνομα.
Σύνοψη
Η Α. Μεσόγειος είναι μια περιοχή υψηλής γεωπολιτικής αξίας για τις ΗΠΑ, όπως κατά καιρούς έχει εκφραστεί από τους κορυφαίους γεωπολιτικούς αναλυτές. Συγχρόνως, είναι ένα σταυροδρόμι τριών περιφερειακών συστημάτων ασφαλείας (RSC’s), της Μ. Ανατολής, των Βαλκανίων και της Ε.Ε. με ζητήματα ασφαλείας που άπτονται στην εσωτερική αστάθεια ορισμένων κρατών της περιοχής (π.χ. Αίγυπτος, Λίβανος, η οικονομική κρίση στην Ελλάδα, κλπ), η παράνομη μετανάστευση μαζί με το κύμα των προσφύγων από την Μ. Ανατολή, η τρομοκρατία (Ισλαμικό Κράτος, Χεζμπολάχ, κλπ) και η ενεργειακή ασφάλεια (κοιτάσματα υδρογονανθράκων, διακίνηση ενεργειακών πόρων από Μ. Ανατολή και Β. Αφρική).
Οι στόχοι των ΗΠΑ για την περιοχή είναι η εμπέδωση της περιφερειακής σταθερότητος, έλεγχος των θαλασσίων και εναερίων οδών, πρωτοκαθεδρία στην εκμετάλλευση και το εμπόριο ενεργειακών πόρων και η οικονομική διείσδυση. Οι στόχοι αυτοί περιλαμβάνουν και την αντιμετώπιση των ζητημάτων ασφαλείας σε συνεργασία με τα κράτη της περιοχής αλλά και με τους υπόλοιπους παγκόσμιους παίκτες όπως η Κίνα, γεγονός που τονίζεται και στην προσφάτως εκδοθείσα Αμερικανική Θαλάσσια Στρατηγική.
Το Θαλάσσιο σκέλος λοιπόν της αμερικανικής στρατηγικής, συνίσταται σε ένα εύρος μέσων και επιχειρήσεων Ναυτικής Διπλωματίας. Τα μέσα αυτά είναι το Αμερικανικό Ναυτικό, οι Πεζοναύτες που σχηματίζουν ομάδες επιχειρήσεων αεροπλανοφόρων (Carrier Strike Groups), η Ακτοφυλακή και οι διατιθέμενες συμμαχικές μονάδες στο πλαίσιο της Ναυτικής Συμμαχίας του ΝΑΤΟ. Συγκεκριμένα, αναφερόμαστε στην ομάδα επιχειρήσεων SNMG-2, τον στολίσκο ναρκαλιείας SNMCMG-2 και τις συμμετέχουσες μονάδες στην επιχείρηση «Active Endeavour» (πλοία, υποβρύχια, αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας).
Στο πλαίσιο της Ναυτικής Παρουσίας, αμερικανικές ναυτικές μονάδες εκτελούν εθιμοτυπικές επισκέψεις σε λιμένες κρατών που ενδιαφέρουν τις ΗΠΑ και διατηρούν ετοιμότητα εκτέλεσης επιχειρήσεων αν απαιτηθεί. Το ίδιο ισχύει και με τις μονάδες των SNMG-2 (φρεγάτες) και SNMCMG-2 (ναρκοθηρευτικά), οι οποίες εκτελούν ασκήσεις με μονάδες άλλων κρατών και συμμετέχουν σε διάφορες επιχειρήσεις (π.χ. «Active Endeavour», «Allied Provider», κλπ).
Στο πλαίσιο του Ναυτικού Καταναγκασμού, υπάρχει η επιχείρηση «Active Endeavour» για την συμμόρφωση μη-κρατικών τρομοκρατικών ομάδων με το καθεστώς των κρατών εντός των οποίων δρουν.
Το ΝΑΤΟ χρησιμοποιείται ως «συμμαχικός βραχίονας» για την εμπέδωση της αμερικανικής θαλάσσιας ισχύος μαζί με τα ιδία μέσα. Οι τρόποι εφαρμογής της θαλάσσιας ισχύος είναι οι ακόλουθοι
Καθολική Πρόσβαση (All Domain Access) που περιλαμβάνει επιχειρήσεις επιτήρησης/συλλογής πληροφοριών (που μπορούν να αναληφθούν από το σύνολο των μονάδων) και την επέμβαση δυνάμεων Πεζοναυτών σε οποιοδήποτε μέρος εντός της περιοχής.
Θαλάσσιος Έλεγχος, δηλ. αξιοποίηση όλων των μέσων που προαναφέρθηκαν για διατήρηση ενημερωμένης τακτικής εικόνας σε συγκεκριμένη περιοχή και σε τρέχοντα χρόνο (real time) και συγχρόνως δυνατότητα αποστέρησης χρήσης της ίδιας περιοχής από οποιονδήποτε αντίπαλο.
Προβολή ισχύος: χρήση ναυτικού πυροβολικού, βλημάτων Tomahawk, εναερίων μέσων από αεροπλανοφόρα ή βάσεις ξηράς, ή Ειδικών Δυνάμεων (Seals) για προσβολή στόχων επί της ξηράς, καθώς και δυνατότητα εκτέλεσης επιχειρήσεων εκκένωσης αμάχων (ΝΕΟ).
Θαλάσσια Ασφάλεια: χρήση όλων αυτών τον μονάδων για αντιμετώπιση τρομοκρατίας, παρανόμου εμπορίου, κλπ.
Όλοι αυτοί οι όροι που αναφέρθηκαν ανωτέρω, αντιστοιχούν σε διαφορετικό επίπεδο Στρατηγικής. Αν και μιλάμε για αλληλεπιδρούσες επιχειρήσεις και αποστολές, η κάθε μία παρουσιάζει τις δικές της ιδιαιτερότητες οι οποίες αφορούν την δράση πλοίων, υποβρυχίων και εναερίων μέσων. Πρόκειται δηλαδή για μονάδες, ικανές να εκτελέσουν ένα ευρύ φάσμα επιμέρους έργων (πολεμικών και μη) αν το απαιτήσει η περίσταση ή αν το διατάξει η πολιτική/στρατιωτική ηγεσία. Για να γίνουν πιο κατανοητές οι έννοιες της Θαλάσσιας Στρατηγικής και της αμερικανικής εφαρμογής της, παρατίθεται ο ακόλουθος πίνακας:
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνόγλωσση
Brzezinski Z., 1998, Η Μεγάλη Σκακιέρα: Η Αμερικανική Υπεροχή και οι Γεωστρατηγικές της Επιταγές, μτφ. Αστερίου Ε., εκδόσεις Λιβάνης, Αθήνα
Ηλιόπουλος Η., 2010, Ιστορία, Γεωγραφία και Στρατηγική της Ναυτικής Ισχύος: Εισαγωγή στις Θεμελιώδεις Έννοιες, εκδοτικός οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα
Κουσκουβέλης Η (επιμ.), 2012, Η Αραβική Άνοιξη, εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη
Παπασωτηρίου Χ., 2001, Βυζαντινή Υψηλή Στρατηγική, γ’ έκδοση, εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα
Παρίσης Ι., 2013, Η Καθ’ Ημάς Θάλασσα: Γεωστρατηγική Ανάλυση της Μεσογείου, Εκδοτικός Οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα
Spykman N.J., 2004, Η Γεωγραφία της Ειρήνης, μτφ. Κελάνδριας Π. Ι., εκδόσεις
Παπαζήση, Αθήνα
Ξενόγλωσση
Buzan B., 1983, People States and Fear: The National Security Problem in International Relations, Wheatsheaf Books, Brighton
Buzan B., Waever O., 2003, Regions and Powers: The Structure of International Security, Cambridge University Press, Cambridge
Cohen S.B., 2015, Geopolitics: The Geography of International Relations, third edition, Rowman & Littlefield, Maryland
Corbett J.S., 2004, Principles of Maritime Strategy, Dover Publications Inc., Mineola, New York
Gray C.S., Barnett R.W. (επιμ.),1989, Seapower and Strategy, Naval Institute Press, Annapolis
Kennedy P. (επιμ.), 1991, Grand Strategies in War and Peace, Yale University Press
Lanteigne M., 2009, Chinese Foreign Policy: An Introduction, Routledge, London-New York
Pascual C., Elkind J., 2010, Energy Security: Economics Politics, Strategies and Implications, Brookings Institution Press, Washington D.C.
Till G., 2009, Seapower: A Guide for the 21st Century, second edition, Routledge, London and New York
Williams P. (edit.), 2013, Security Studies: An Introduction, 2nd edition, Routledge, New York
Πηγές στο Διαδίκτυο
http://www.globalsecurity.org
http://www.navy.mil
http://www.nato-pa.int
Posted in ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΤΟΜΕΩΝ
===============================================
ΑΝΑΜΕΤΑΔΟΣΗ
Το αέριο φέρνει ξανά τον 6ο Στόλο στη Μεσόγειο
«Ομπρέλα ασφαλείας» των ΗΠΑ με τη σταθερή παρουσία αεροπλανοφόρου
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 28/12/2014 05:45
Το ελικο-πτεροφόρο «Mesa Verde» (αριστερά) και το καταδρομικό «Barry» του αμερικανικού ναυτικού σε ασκήσεις στη Μεσόγειο
Την ενίσχυση της
διπλωματικής αλλά και της στρατιωτικής παρουσίας των Ηνωμένων Πολιτειών
στην Ανατολική Μεσόγειο με σκοπό την προστασία των συμμάχων τους, αλλά
και τη δημιουργία ενός περιφερειακού συστήματος ασφαλείας που θα
επιτρέψει την έρευνα και εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων της περιοχής
προτείνουν αμερικανικά think tanks. Σε μια περίοδο γεωστρατηγικών
ανακατατάξεων, η Ουάσιγκτον θα πρέπει μεταξύ άλλων να εξετάσει σοβαρά
την ουσιαστική «επιστροφή» του Εκτου Στόλου στην Ανατολική Μεσόγειο,
ακόμη και την άρση του εμπάργκο όπλων προς την Κύπρο που χαρακτηρίζεται
πλέον «στρατηγικός εταίρος».
Παράλληλα, από τις εκθέσεις προκύπτει προβληματισμός για τη μελλοντική στάση της Τουρκίας, η συμπερίληψη της οποίας κρίνεται μεν απαραίτητη για την υλοποίηση των αμερικανικών σχεδιασμών, θα πρέπει όμως να σέβεται ορισμένους κανόνες και να μην απειλεί συμμάχους της Ουάσιγκτον, όπως το Ισραήλ, η Αίγυπτος, η Κύπρος και η Ελλάδα.
Τα παραπάνω συμπεράσματα προκύπτουν από τη μελέτη δύο αναλύσεων. Η πρώτη δημοσιεύθηκε από το Hudson Institute και έχει τίτλο «Ενέργεια: Η Στρατηγική Ευκαιρία της Δύσης στην Ανατολική Μεσόγειο». Η δεύτερη φέρει τον τίτλο «Η Περιφερειακή Διάσταση του Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου: Ενεργειακή Ασφάλεια, Σταθερότητα και ο ρόλος των ΗΠΑ» και δημοσιεύθηκε από τη Σχολή Πολέμου των Ηνωμένων Πολιτειών.
Αν κάποιος διαβάσει συνδυαστικά τις δύο μελέτες συμπεραίνει ότι η ανακάλυψη σημαντικών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στο Ισραήλ και στην Κύπρο, μελλοντικά δε ίσως στον Λίβανο και στα Παλαιστινιακά Εδάφη (ίσως και σε μια μεταπολεμική Συρία), αποτελεί ευκαιρία για οικονομική συνεργασία. Από την άλλη πλευρά όμως, συσσωρεύει και «εύφλεκτη ύλη» για πιθανή σύγκρουση, καθώς η ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου «φιλοξενεί» δύο ιστορικές εστίες έντασης, την αραβοϊσραηλινή διένεξη και το Κυπριακό, ενώ δεν μπορεί να αγνοηθεί η δυναμική επανεμφάνιση της ισλαμικής τρομοκρατίας.
Αυτή η «εύφλεκτη ύλη» μπορεί να εντοπιστεί σε διάφορα σημεία. Δεν είναι μόνο οι σχέσεις Ισραήλ και Παλαιστινίων που βρίσκονται σήμερα σε κρίσιμη φάση. Μπορεί το Ισραήλ να αποφάσισε, έπειτα και από αμερικανικές νουθεσίες, να προχωρήσει εντός του 2014 σε συμφωνίες για την πώληση φυσικού αερίου προς τα Παλαιστινιακά Εδάφη (καθώς και προς την Ιορδανία) ώστε να τονώσει την οικονομική αλληλεξάρτηση, μετά τον τελευταίο πόλεμο στη Γάζα όμως η ατμόσφαιρα έχει επιβαρυνθεί και στο Ισραήλ επικρατούν εσχάτως «οι φωνές των σκληρών».
Παράλληλα, οι κινήσεις, σε επίπεδο κυρίως Ευρωπαϊκής Ενωσης, για αναγνώριση ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους ενισχύουν τις απόψεις όσων στο Ισραήλ πιστεύουν ότι το φυσικό αέριο από το «Ταμάρ» και το «Λεβιάθαν» πρέπει να θεωρηθεί πριν από όλα ως ένα «κυρίαρχο όπλο» και όχι απλά ως εμπορικό προϊόν. Στις απόψεις αυτές βαρύνουσα σημασία διαδραματίζει επίσης η αστάθεια στην Αίγυπτο, αλλά και οι «δύσκολες σχέσεις» Ισραήλ - Λιβάνου.
Σε ό,τι αφορά δε το Κυπριακό, η κατάσταση είναι γνωστή. Οι πρόσφατες κινήσεις της Τουρκίας στην κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), με την Αγκυρα να επιδιώκει τη συνδιαχείριση του αερίου, επιβεβαιώνουν τις προειδοποιήσεις περί πιθανής σύγκρουσης σύμφωνα με τους αμερικανούς αναλυτές. Παράλληλα, υπογραμμίζεται ότι η απόπειρα της Αγκυρας να αναδειχθεί σε ναυτική δύναμη στην περιοχή προκαλεί ανησυχία στις υπόλοιπες χώρες που κινούνται πλέον εξισορροπητικά (μέσω των τριμερών συνεργασιών Ισραήλ - Κύπρου - Ελλάδος και Αιγύπτου - Κύπρου - Ελλάδος). Ωστόσο και στις δύο μελέτες σημειώνεται ότι η στρατηγική αξία της Κύπρου για τα αμερικανικά συμφέροντα είναι ιδιαίτερα υψηλή και η αστάθεια πρέπει να αποφευχθεί.
Η πραγματικότητα είναι ότι μετά την «επανάσταση του σχιστόλιθου» και τη μετατροπή των χωρών της περιοχής σε ενεργειακή υπερδύναμη, οι Ηνωμένες Πολιτείες βλέπουν υπό διαφορετικό πρίσμα την Ανατολική Μεσόγειο και τις σχέσεις τους με τις χώρες της Μέσης Ανατολής και του Περσικού Κόλπου. Ωστόσο, η απόσυρσή τους θα ήταν λάθος, διότι οι ενεργειακοί πόροι μπορούν να λειτουργήσουν ως συνεκτικός ιστός για την ενίσχυση των στρατηγικών τους εταίρων (Ισραήλ, Ιορδανίας, Αιγύπτου, Κύπρου, Ελλάδος και - υπό προϋποθέσεις - Τουρκίας).
Μία από τις βασικές κινήσεις που πρέπει να κάνουν οι Αμερικανοί ώστε να προσφέρουν μια «ομπρέλα ασφαλείας» στους συμμάχους τους είναι η ενίσχυση της ναυτικής τους παρουσίας. Ο Εκτος Στόλος πρέπει να επανασυσταθεί για αυτό τον σκοπό. Πώς θα γίνει αυτό; Απαιτείται η σταθερή παρουσία αεροπλανοφόρου μαζί με συνοδευτικά σκάφη στην Ανατολική Μεσόγειο.
Σήμερα, ο Εκτος Στόλος περιορίζεται σε ένα πλοίο Διοίκησης και Ελέγχου που σταθμεύει στην Ιταλία μαζί με ορισμένα σκάφη που φέρουν συστήματα Aegis και σταθμεύουν στην Ισπανία. Κατά καιρούς προστίθενται στη δύναμή του πλοία που κινούνται από το Γιβραλτάρ προς τη Διώρυγα του Σουέζ ή προς την αντίθεση κατεύθυνση. Η επανασύσταση δεν θα είναι εύκολη, καθώς σήμερα οι Ηνωμένες Πολιτείες προχωρούν σε αναδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων έπειτα από μια δεκαετία εξαντλητικών πολέμων στη Μέση Ανατολή.
Παράλληλα, απαιτούνται και κινήσεις μικρότερου βεληνεκούς που θα λειτουργήσουν επιβοηθητικά. Οι ΗΠΑ πρέπει να προχωρήσουν σε στρατιωτικές ασκήσεις, ενώ προτείνεται, μεταξύ άλλων, η εγκατάσταση στη βάση της Σούδας (ή ακόμη και στην Κύπρο) πολεμικών σκαφών τύπου LCS για ναρκοπόλεμο ή και ανθυποβρυχιακό πόλεμο. Στη μελέτη του Hudson Institute συστήνεται επίσης η άρση του αμερικανικού εμπάργκο όπλων προς τη Λευκωσία που χρονολογείται από τη δεκαετία του 1970, ενώ καλείται η Ουάσιγκτον να συνδράμει στην είσοδο της Κύπρου στον «Συνεταιρισμό για την Ειρήνη», τον προθάλαμο του ΝΑΤΟ.
Παράλληλα, ένα περιφερειακό σύστημα ασφαλείας στην Ανατολική Μεσόγειο μπορεί να συμπεριλάβει και χώρες όπως η Ιταλία και η Γαλλία οι οποίες, λόγω και των οικονομικών τους συμφερόντων (οι εταιρείες Eni, Edison και Total αντιστοίχως έχουν συμβόλαια για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων σε Κύπρο, Ισραήλ και Αίγυπτο) πρέπει να ενδιαφερθούν για τη σταθερότητα στην περιοχή.
Διπλωματία
Ο ρόλος Τουρκίας και Ισραήλ
Οι στρατιωτικές κινήσεις δεν σημαίνουν παράβλεψη του διπλωματικού ρόλου των ΗΠΑ. Η Ουάσιγκτον πρέπει να κινηθεί διαμεσολαβητικά τόσο στο Κυπριακό και στην αραβοϊσραηλινή διένεξη όσο και σε άλλα πεδία (π.χ. σχέσεις Ισραήλ - Λιβάνου ή Ισραήλ - Τουρκίας). Η αμερικανική ηγεσία καλείται επίσης να βρει τρόπο συμπερίληψης της Αγκυρας στους περιφερειακούς σχεδιασμούς, με διάφορους τρόπους. Και τούτο διότι στην Ουάσιγκτον φαίνεται να υπάρχει ανησυχία και για το ενδεχόμενο διεύρυνσης της ενεργειακής εξάρτησης της Τουρκίας από τη Μόσχα σε περίπτωση κατασκευής και νέου αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου.
Στη μελέτη του Hudson Institute προσδίδεται και μια ιδεολογική διάσταση στην πολιτική που πρέπει να ακολουθήσει η Ουάσιγκτον (ίσως επειδή το εν λόγω think tank κινείται εγγύτερα στους Ρεπουμπλικανούς). Η διάσταση αυτή αφορά την ανάγκη υποστήριξης των «φιλελεύθερων δημοκρατιών» της περιοχής, δηλαδή του Ισραήλ, της Κύπρου και της Ελλάδος. Πέραν της Τουρκίας, η οποία επιδιώκει συστηματικά την προβολή της ναυτικής της ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο, η μελέτη του αμερικανικού ινστιτούτου αναδεικνύει τον ρόλο που επιδιώκει να διαδραματίσει η Ρωσία (σ.σ.: διατηρεί ναυτική βάση στην Ταρτούς της Συρίας, ενώ θα επιθυμούσε και τη δυνατότητα μεταστάθμευσης αεροσκαφών της στη βάση της Πάφου στην Κύπρο), ακόμη και στο Ιράν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου