Wikipedia Lab στη Θεσσαλονίκη!

Ανοιχτό σεμινάριο εκμάθησης, με έναρξη το Σάββατο 14 Μαρτίου 2015.

Νεοελληνικός διαφωτισμός

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός είναι ιδεολογικό, φιλολογικό, γλωσσικό και φιλοσοφικό ρεύμα που επιχείρησε να μεταφέρει τις ιδέες και τις αξίες του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, του οποίου και αποτελεί παρακλάδι, στον χώρο του υπόδουλου ελληνόγλωσσου γένους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Πίνακας περιεχομένων

[Απόκρυψη]

· 1 Γενικά

· 2 Οι ρίζες

· 3 Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός

· 4 Πρώιμος Διαφωτισμός

· 5 Παράγοντες της διαφωτιστικής προσπάθειας

· 6 Η ελληνική εκδοχή των ιδεών του διαφωτισμού

· 7 Σημαντικές προσωπικότητες, εκδόσεις και μυστικές εταιρείες

· 8 Επιτομή

· 9 Κριτική της χρήσης του όρου

· 10 Υποσημειώσεις

· 11 Βιβλιογραφία

· 12 Προτεινόμενη βιβλιογραφία

· 13 Εξωτερικές συνδέσεις

Γενικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με τον όρο διαφωτισμός εννοείται η πνευματική κίνηση που σημειώθηκε στη Δυτική Ευρώπη από τα τέλη του 17^ου, και σε όλο τον 18ο αιώνα με κύριους στόχους τη λύτρωση του ανθρώπινου πνεύματος από τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες, την αυθεντία του κράτους και της εκκλησίας και την επικράτηση του ορθού λόγου, της πνευματικής ελευθερίας, της ανεξιθρησκίας και του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, χωρίς όμως και να λειτουργήσει ως φιλοσοφικό κίνημα. Οι ιδέες του διαφωτισμού, δηλαδή του ορθολογικού ανθρώπου που θέτει ως σκοπούς τη γνώση την ελευθερία και την ευτυχία, διαχύθηκαν στον ελλαδικό χώρο, όταν διαμορφώθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες στις αρχές του 18ου. Ως χρονικά όρια αυτού του ρεύματος προσδιορίζονται μεταξύ του 1700 και 1821, δηλαδή από εποχής Βολταίρου καλούμενη "προδρομική περίοδος", με την ανάθεση της εξουσίας των παραδουνάβιων ηγεμονιών σε Έλληνες ηγεμόνες, και αργότερα με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, το 1774, που αρχίζει η λεγόμενη "περίοδος ανακαίνισης" όπου και η μεγαλύτερη ακμή του, θα οδηγήσει στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Βασικά στηρίγματα αυτού του ρεύματος ήταν αφενός η οικονομική ανάπτυξη που εμφάνισαν κάποιες περιοχές και αφετέρου η ανακάλυψη της τυπογραφίας και η διάδοση του γραπτού λόγου. Η σημασία του νεοελληνικού διαφωτισμού υπήρξε ο βασικότερος παράγοντας στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης των νεοελλήνων.

Κύριοι φορείς του νεοελληνικού διαφωτισμού είναι οι Έλληνες που ζουν στην δύση. Αυτοί παρακολουθούν από κοντά όλες τις αλλαγές που γίνονται στην σκέψη, παρακολουθούν τις ανακαλύψεις πάνω στις νέες τεχνικές, ανακαλύπτουν τις ιδεολογικές αρχές πάνω στις οποίες πραγματοποιείται η γαλλική επανάσταση. Αυτό το κοινωνικό και πολιτικό γεγονός δανείζει τις αρχές στον νεοελληνικό διαφωτισμό.

Εκείνη την εποχή η Ευρώπη ανακαλύπτει τον φιλελευθερισμό και την ανάγκη της αυτοδιάθεσης των λαών. Οι Έλληνες της Δύσης αντιλαμβάνονται πως μόνο με την πνευματική αναγέννηση των υποδούλων θα μπορέσει να ωριμάσει η ιδέα της επανάστασης. Μέσα σε αυτά τα δεδομένα πολλοί μορφωμένοι Έλληνες συμμετείχαν στην διάδοση των ιδεών του διαφωτισμού, που προσαρμόστηκαν στις ανάγκες του υπόδουλου γένους.

Οι ρίζες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η αγγλική βιομηχανική επανάσταση διαδόθηκε στη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες, οδηγώντας την αστική τάξη σε ανοδική πορεία. Ωστόσο, στην κεντρική, τη νότια και την ανατολική Ευρώπη εξουσίαζε στη συγκεκριμένη περίοδο η αριστοκρατία. Οι λαϊκές τάξεις, αγροτικές ως επί το πλείστον, υπέφεραν εξαιτίας της οικονομικής αστάθειας και της επακόλουθης αύξησης των τιμών. Το αποτέλεσμα ήταν η διαφοροποίηση της βορειοδυτικής Ευρώπης, που άρχισε να εκσυγχρονίζεται και της υπόλοιπης ηπείρου που έμεινε στο περιθώριο. Η αγγλική αστική επανάσταση του 17^ου αι., η Γαλλική του 18^ου και ο πόλεμος ανεξαρτησίας των Η.Π.Α. στράφηκαν ένάντια σε ένα παρηκμασμένο πλέον φεουδαρχικό σύστημα, που αποτελούσε εμπόδιο στην αστική ανάπτυξη.

Η βιομηχανική επανάσταση άλλαξε ριζικά την παραγωγική ικανότητα σε πολλά πεδία και τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, αλλάζοντας ριζικά τη μορφή των παραδοσιακών κοινωνιών και των οικονομιών του ευρωπαϊκού κόσμου. Κατόπιν η Γαλλική Επανάσταση προσέφερε το ιδεολογικό υπόβαθρο μιας διαφορετικής πολιτικής και κοινωνικής άποψης και έγινε η έμπνευση για έναν οικουμενικό, σχεδόν, ξεσηκωμό, με στόχο τον εθνικό αυτοπροσδιορισμό¹. Ο όρος οικουμενικός δικαιολογείται, αν ανατρέξει κανείς σε παγκόσμιους ιστορικούς χάρτες² και δει πόσα απελευθερωτικά κινήματα διαδραματίστηκαν ανάμεσα στο 1811 και το 1840, παράλληλα με την παγκόσμια βρετανική οικονομική διείσδυση –διείσδυση που άντλησε τη δύναμή της από τη βιομηχανική επανάσταση.

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός –προϊόν πολιτισμικής διάχυσης- θα μπορούσε να αποτιμηθεί ως παρακλάδι του του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Ο ίδιος ο όρος προέρχεται από τη μετάφραση των αντίστοιχων όρων της αγγλικής, γερμανικής και ιταλικής γλώσσας³. Συνεπώς είναι σκόπιμο να γνωρίζει κανείς τι εννοούσαν οι ευρωπαίοι διανοητές με τον όρο διαφωτισμός.

Ως ιδεολογία του διαφωτισμού θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι ιδέες και οι αξίες που διαμορφώθηκαν από την παιδεία της βορειοδυτικής Ευρώπης κατά τον 18ο αιώνα, πριν από τη Γαλλική Επανάσταση. Η αφετηρία αυτής της νέας ιδεολογίας βρίσκεται στον αρχαιοελληνικό στοχασμό, τον οποίο οι εκπρόσωποί της μελέτησαν σε βάθος, αλλά στηρίχθηκε κυρίως στις σύγχρονες επιστημονικές ανακαλύψεις, με χαρακτηριστικούς εκπρόσωπους τον Γαλιλαίο και τον Νεύτωνα. Επιδίωξη των ευρωπαίων Διαφωτιστών ήταν η υπερίσχυση του σύγχρονου πνεύματος εις βάρος των κατεστημένων ιδεών της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας, του δογματισμού, της άγνοιας και της προκατάληψης. Η ριζική αμφισβήτηση των καθιερωμένων αυθεντιών, ο προβληματισμός γύρω από τη φύση, τις πηγές και τα όρια της γνώσης, η πίστη στην ανθρώπινη δυνατότητα παραγωγής γνώσης, ο ορθός λόγος και ο ελεύθερος στοχασμός είναι τα κύρια στοιχεία που διαμόρφωσαν το ιδεολογικό πλαίσιο του κινήματος του Διαφωτισμού.

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Όπως είναι ίσως φυσικό ο νεοελληνικός διαφωτισμός εκκινήθηκε σε περιοχές στις οποίες ήκμαζε το ελληνικό στοιχείο σε διάφορους τομείς δραστηριότητας. Τα υπάρχοντα μέσα εκπαίδευσης, δηλαδή οι σχολές, οι ακαδημίες και τα ελληνικά τυπογραφεία, βοήθησαν τις διαδικασίες της αφομοίωσης και ενδεχομένως της μετάλλαξης των ιδεών. Στις ίδιες περιοχές υπήρχε οικονομική ανάπτυξη, με αποτέλεσμα να γνωρίσει ιδιαίτερη άνθηση η παιδεία. Οι Έλληνες έμποροι και λόγιοι ήλθαν σε επαφή με το ευρωπαϊκό πνεύμα και μεταφράστηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα στην Ελληνική τα έργα του Λοκ, του Καρτέσιου, του Ρουσό, του Λάιμπνιτς και του Βολταίρου.

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, όπως και ο δυτικοευρωπαϊκός, εναντιώνεται στο πολιτικό, κοινωνικό και θρησκευτικό κατεστημένο της εποχής του. Ζητά παιδεία για όλους και απαλλαγή του ανθρώπου από την πρόληψη και τη δεισιδαιμονία. Παρουσιάζει ωστόσο όμως δυο σημαντικές διαφορές. Ως ιδεολογικό ρεύμα απευθύνθηκε σε υπόδουλους και συνεπώς το κύριο αίτημά του υπήρξε η απελευθέρωση του Έθνους. Στην παιδεία εναπόθεσαν οι Έλληνες –ιδιαίτερα ο Κοραής- ένα μεγάλο μέρος των ελπίδων τους για απελευθέρωση⁴. Από την άλλη, η παραγωγή της ιδεολογίας του ελληνικού διαφωτισμού φαίνεται πως υπήρξε έργο μεμονωμένων προσωπικοτήτων, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Πρώιμος Διαφωτισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

" «Διαφωτισμός κατά τον Εμμάνουελ Καντ είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος. Ανωριμότητα είναι η αδυναμία να μεταχειρίζεσαι το νου σου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Είμαστε υπεύθυνοι γι΄αυτή την ανωριμότητα, όταν η αιτία της βρίσκεται όχι στην ανεπάρκεια του νου, αλλά στην έλλειψη αποφασιστικότητας και θάρρους να τον μεταχειριζόμαστε χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Sapere aude Έχε θάρρος να μεταχειρίζεσαι το δικό σου νου• τούτο είναι το έμβλημα του Διαφωτισμού»^[1]

Ο Μεθόδιος Ανθρακίτης 1660-1736 είναι ο πρώτος που αποκλίνει από την επίσημη θέση της τότε Εκκλησίας, η φιλοσοφία στην υπηρεσία της Θεολογίας και ο πρώτος επίσης που αντικατέστησε την αρχαΐζουσα ως γλώσσα διδασκαλίας με τη δημώδη. Διδάσκει λογική και νεότερη Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία, Καρτέσιο (Descartes) και Μαλμπράνς (Malebranche). Ο Μανουήλ Γεδεών σε πραγματεία του αναφέρει τον Μεθόδιο Ανθρακίτη ως προδρομική φυσιογνωμία.^[2] Οι νεωτερικές του ιδέες τον έφεραν σε σύγκρουση με λόγιους της εποχής του και μερίδα του τότε αρτηριοσκληρωτικού εκκλησιαστικού κύκλου. Η «Οδός μαθηματικής με τμήματα γεωμετρίας, τριγωνομετρίας, άλγεβρας, σφαιρικής αστρονομίας κ.α. » είναι το πρώτο ελληνικό και μάλιστα ολοκληρωμένο μαθηματικό εγχειρίδιο της νεότερης ιστορίας μας, γραμμένο από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη για χρήση στα ελληνικά σχολεία κατά την εποχή της τουρκοκρατίας. Μετά τον θάνατό του ο μαθητής του Μπαλάνος Βασιλόπουλος εκδίδει τα βιβλία του Λογική Ελάττων και Εισαγωγή της Λογικής. Διδάσκει στη Σχολή Κυρίτζη στην Καστοριά από το 1710-1822.^[3]

Ενδιαφέρον εδώ παρουσιάζουν οι θέσεις των κυριότερων εκπροσώπων του ελληνικού διαφωτισμού για την Παιδεία του Έθνους και ιδιαίτερα για τη γλώσσα που πρέπει αυτή να χρησιμοποιεί:

Ο Θεόφιλος ο Κορυδαλλεύς (1571-1646) μετέφερε με τη διδασκαλία του στην Αθήνα, τη Ζάκυνθο, την Κεφαλονιά -γεγονός που μας οδηγεί σε αναγκαστική θεώρηση του διαφωτισμού στα Επτάνησα- και ιδίως στην Πατριαρχική Ακαδημία της Κωνσταντινούπολης υπό τον Πατριάρχη Κύριλλο Α΄ Λούκαρι το ουμανιστικό πνεύμα της Αναγέννησης. Χρησιμοποιεί ωστόσο την αττικίζουσα γλώσσα ως όργανο της φιλοσοφικής παιδείας. Προς την επιλογή του, με την οποία ταυτίστηκε αργότερα και ο Ευγένιος Βούλγαρης, αντέδρασαν οι διαφωτιστές Ιώσηπος Μοισιόδαξ, Δημήτριος Καταρτζής, Αθανάσιος Ψαλίδας και ο Αδαμάντιος Κοραής. Τις ίδες απόψεις ακολουθεί έναν αιώνα αργότερα ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος με αποτέλεσμα η πρόσληψη της νεωτερικής φιλοσοφίας να γίνεται με φορέα μια γλώσσα με αρχαϊκό χαρακτήρα -καθορισμένο κυρίως από ακαδημαϊκές συμβάσεις⁵.

Ένας από τους πρώτους που προσπάθησε να δει συγχρονικά τη γλώσσα και να την απαλλάξει από το βάρος της ιστορίας της ήταν ο Δημήτριος Καταρτζής, ο οποίος έγραψε μία από τις πρώτες γραμματικές της σύγχρονης Ελληνικής, έτσι όπως μιλιόταν στηνΚωνσταντινούπολη προς το τέλος του 18ου αιώνα⁶. Θεωρώντας πως δεν είναι δυνατόν να υπάρχει φραγμός στην επιστημονική γνώση, θέλησε έτσι να τραβήξει μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην αρχαία γλώσσα και τη σύγχρονη απόγονό της, αλλά η πρότασή του πέρασε απαρατήρητη εν τέλει εγκαταλείφθηκε⁷. Οι απόψεις του Καταρτζή για το γλωσσικό ζήτημα αποτελούσαν το πιο ριζοσπαστικό τμήμα της διαφωτιστικής του θεωρίας. Σε αντίθεση με τον Ευγένιο Βούλγαρη, ο οποίος υποστήριζε ότι μόνο το αττικό ύφος θα μπορούσε να εκφράσει τα υψηλά νοήματα της φιλοσοφίας και κατά συνέπεια ήταν η μόνη γλώσσα που άρμοζε στον Διαφωτισμό, ο Καταρτζής τόνιζε τις αρετές και τις δυνατότητες του νεότερου ελληνικού ιδιώματος. Θεωρούσε πως η ομιλούμενη Νεοελληνική «διαθέτει μελωδία, ρυθμό και την πειθώ στα ρητορικά της» και μπορεί συνεπώς να χρησιμοποιηθεί για την γενική αγωγή του έθνους⁸.

Για τους υπερασπιστές της φυσικής γλώσσας «δε θα έπρεπε να αισθάνεται κανείς αμηχανία αποδεχόμενος τη ζώσα ελληνική ως το όργανο έκφρασης του έθνους», καθώς σε όλη της Ευρώπη του Διαφωτισμού η ομιλούμενη φυσική γλώσσα είχε θριαμβεύσει και είχε οδηγήσει τις λογοτεχνίες ευρωπαϊκών λαών που ακολούθησαν το ρεύμα σε μια νέα ακμή⁹. Παρότι οι ρίζες του γλωσσικού διχασμού είναι αρχαιότερες, στις ανακατάξεις της περιόδου του Νεοελληνικού Διαφωτισμού η σύγκρουση φαίνεται να προσλαμβάνει ένα νέο ένδυμα, διατηρώντας ωστόσο το αρχικό θεμέλιο της σύγκρουσης.

Παράγοντες της διαφωτιστικής προσπάθειας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η περίοδος του νεοελληνικού διαφωτισμού διακρίνεται για την ενεργοποίηση της ελληνικής κοινωνίας, διανοουμένων, εμπόρων, κληρικών, κ.ά., προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας της παιδείας, πιθανώς εξαιτίας της ουσιαστικής βελτίωσης των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών των υπόδουλων Ελλήνων. Οι Έλληνες ομογενείς των οργανωμένων παροικιών της Ευρώπης έγιναν η αιχμή του δόρατος στη διαφωτιστική προσπάθεια, χρηματοδοτώντας σχολεία και εκδόσεις βιβλίων, χορηγώντας ικανά χρηματικά ποσά για σπουδές στο εξωτερικό και γενόμενοι φορείς εκπαιδευτικής ανανέωσης. Στην Ελλάδα οι έμποροι και οι καπεταναίοι φέρνουν την πεποίθηση ότι η παιδεία μπορεί να γίνει φορέας καλύτερης και ελεύθερης ζωής, ενώ παράλληλα αναζητούν νέους διδάσκαλους για την εκπαίδευση των παιδιών τους¹⁰.

Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατάκτησης υπήρξε ύφεση στην παιδεία και την εκπαίδευση οι οποίες περιορίστηκαν κυρίως σε θέματα σχετικά με τη θρησκεία, τη θεολογία και τη Λειτουργική. Κατά τον Δημαρά αυτό επέφερε μια μοιρολατρική στάση απέναντι στον κατακτητή και συντηρούσε ακόμη και στα κατώτερα στρώματα του λαού την καχυποψία και την εχθρότητα προς τη Δύση και σε κάθε τι δυτικότροπο, όπως επίσης και έναντι σε κάθε τι «ελληνικό»¹¹.

Το βάρος του εκσυγχρονισμού της εκπαίδευσης και του διανοητικού βίου ανέλαβαν οι έλληνες λόγιοι της περιόδου μέσω της στροφής προς την κλασική αρχαιότητα αλλά και της επαφής με τον στοχασμό, τις ανακαλύψεις και τα επιστημονικά επιτεύγματα της δυτικής Ευρώπης. Έτσι, η στροφή της νεοελληνικής σκέψης προς τα αρχαία κείμενα υπήρξε το μέσο για την εθνική αυτοσυνειδησία, ενώ η «μετακένωση», σύμφωνα με τον Αδαμάντιο Κοραή, των επιτευγμάτων της ευρωπαϊκής σκέψης και επιστήμης στην ελληνική Ανατολή αναπροσανατόλισε το περιεχόμενο και τους στόχους της ελληνικής εκπαίδευσης¹². Μεγάλη συμβολή στην παιδεία του έθνους είχαν και οι ιατροί που επέστρεφαν στην Ελλάδα μετά από τις σπουδές τους στην Ευρώπη. Όπως εξηγεί ο Γούδας, λόγω του επαγγέλματός τους έρχονταν σε επαφή με όλον τον πληθυσμό ενώ λόγω της επιρροής που είχαν στους Τούρκους προστάτευαν και άλλους διδάσκοντες. Πολλοί άφησαν την ιατρική και ασχολήθηκαν με τη συγγραφή και διδασκαλία άλλων αντικειμένων.^[4]

Για την απαλλαγή από το παραδοσιακό θρησκευτικό πνεύμα της εκπαίδευσης και της στροφής σε πιο εκκοσμικευμένα προγράμματα διδασκαλίας με την εισαγωγή της αρχαίας ελληνικής παιδείας έγιναν προσπάθειες και από τον χώρο της Εκκλησίας. Ο πατριάρχηςΚύριλλος Λούκαρης (στις αρχές του 17ου αιώνα οργάνωσε την εκπαίδευση σε νέες βάσεις. Η ανασυγκρότηση της Πατριαρχικής Σχολής της Κωνσταντινούπολης, με την εισαγωγή της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας στα προγράμματα σπουδών, η ίδρυση τυπογραφείου, η μετάφραση της Καινής Διαθήκης σε απλούστερη γλώσσα για να γίνεται κατανοητή απ' όλους και οι συνεχείς εγκύκλιοί του ήταν ορισμένες από τις εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες του¹³.

Αποτέλεσμα της ως άνω ενεργοποίησης ήταν η ποσοτική και ποιοτική αύξηση των ελληνικών σχολείων. Πολλοί δάσκαλοι εισήγαγαν νέες μεθόδους διδασκαλίας και δίδαξαν τις νέες ανακαλύψεις της επιστήμης, ενώ άλλοι μετέφρασαν βιβλία στην Ελληνική με παρόμοιο περιεχόμενο. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Κωνσταντίνου Κούμα, ο οποίος μετέφρασε γαλλικά βιβλία μαθηματικών και φυσικής. Την περίοδο 1809 - 1812 δίδαξε στο φημισμένο στην εποχή του Φιλολογικό γυμνάσιο Σμύρνης, όπου παρέδιδε δημόσια μαθήματα φυσικής και χημείας με πειράματα σε πλήθος κόσμου.

Η ελληνική εκδοχή των ιδεών του διαφωτισμού[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η εισαγωγή στην ελληνική εκπαίδευση επιστημονικών γνώσεων και μεθόδων αντικατόπτριζε ακριβώς τις αλλαγές στο διανοητικό πεδίο και φανέρωνε την αυτονόμηση σε μεγάλο βαθμό της ελληνικής σκέψης από την ζωντανή χριστιανική παράδοση.

Ωστόσο, οι αλλαγές αυτές δεν έγιναν εύκολα, ούτε διέθεταν γενικό χαρακτήρα. Οι παραδοσιακές πρακτικές και προσανατολισμοί της εκπαίδευσης έδειξαν εξαιρετικές αντοχές στις προσπάθειες αντικατάστασής τους και ασφαλώς η αντίδραση των φορέων τους ήταν έντονη. Οι περιπέτειες πολλών ελλήνων Διαφωτιστών σε ελληνικά σχολεία της εποχής είναι τα τεκμήρια της επώδυνης προσπάθειας των Ελλήνων λογίων για τον αναπροσανατολισμό της εκπαίδευσης¹⁴. Η αντίδραση αυτή οφειλόταν κυρίως στην μακρά ελληνική παράδοση, από την αρχαιότητα διαμέσου των ρωμαϊκών χρόνων, που διατηρήθηκε επί της ουσίας καθόλη την διάρκεια της Τουρκοκρατίας και ενισχυόταν από την δικαιολογημένη ιστορικά μακραίωνη καχυποψία της Ανατολικής Εκκλησίας προς τη Δύση.

το δίγλωσσο γαλλοελληνικό «Λεξικό» που εξέδωσε στη Βιέννη το 1804 ο Γεώργιος Βενδότης

Η Εκκλησία συσπείρωνε κάτω από την σκέπη της όλους τους ορθόδοξους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αποτελούσε τον επίσημο συλλογικό φορέα τους απέναντι στην οθωμανική εξουσία. Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα όταν σταδιακά στην Ελλάδα τα κοινωνικά, οικονομικά και εκπαιδευτικά δεδομένα άρχισαν αλλάζουν ποιοτικά και ποσοτικά και διοχετεύθηκαν στον χώρο τα κηρύγματα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, η επίσημη Εκκλησία στην εισαγωγή των νέων αυτών ιδεών,στάθηκε επιφυλακτική ή ακόμη και αρνητική. Έτσι ερμηνεύεται πιθανώς και η καταδίκη του Ρήγα Βελεστινλή από τις εκκλησιαστικές αρχές, ακόμη και μετά θάνατον¹⁵.

Στα τέλη του 18ου αιώνα ο Ρήγας Βελεστινλής συνέταξε χάρτες, έκδωσε προκηρύξεις και οργάνωσε τη μυστική επαναστατική του δράση. Ο Ρήγας απέβλεπε στην απελευθέρωση και ενοποίηση όλων των Βαλκανικών λαών και φυσικά όλου του ελληνικού στοιχείου που ήταν διασκορπισμένο στην Ανατολή και τα ευρωπαϊκά κέντρα. Επηρεασμένος από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό¹⁶, πίστεψε βαθιά στην ανάγκη της επαφής των Ελλήνων με τις νέες ιδέες του διαφωτισμού που σάρωναν την Ευρώπη και αυτό τον ώθησε στη συγγραφή ή μετάφραση βιβλίων σε δημώδη γλώσσα και τη σύνταξη της Χάρτας¹⁷, ενός μνημειώδους για την εποχή του χάρτη, διαστάσεων 2,07 x 2,07 μ., που αποτελείτο από επί μέρους τμήματα. Λίγα χρόνια αργότερα, το έργο της προετοιμασίας των υπόδουλων ανέλαβε η Φιλική Εταιρεία, που κατόρθωσε να οργανώσει τους Έλληνες προς τον στόχο της εθνικής απελευθέρωσης.

Το πρώτο φύλλο τηςΕφημερίδος, Βιέννη 31 Δεκεμβρίου 1790.

Στις πρώτες δύο δεκαετίες του 19ου αιώνα, περίοδο κορύφωσης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, οι πνευματικές εκδηλώσεις ήταν σε μεγάλη έξαρση, εξαιτίας της εμφάνισης μεγάλων μορφών των γραμμάτων, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Νεόφυτος Δούκας, ο Άνθιμος Γαζής, ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος, ο Θεόφιλος Καΐρης και άλλοι.

Παρ' όλες τις προσδοκίες, η φιλελεύθερη πολιτική που ενστερνιζόταν ο διαφωτισμός, δεν ήταν η τελική πολιτική επιλογή που επιβλήθηκε από τις προστάτιδες δυνάμεις και οι περισσότεροι από τους λόγιους εκπροσώπους του είτε απομακρύνθηκαν από τις σχολές που δίδασκαν (Γρηγόριος Κωνσταντάς) είτε είδαν τα βιβλία τους να καίγονται δημόσια (Κοραής). Οι περιπτώσεις των θρησκευτικών διώξεων του Θεόφιλου Καΐρη, του Ανδρέα Λασκαράτου και του ποιητή Παναγιώτη Συνοδινού, που έγιναν δεκτές με ενθουσιασμό από το κοινωνικό σώμα, συνιστούν τεκμήρια του ασυμβίβαστου με την ελληνική παράδοση πνεύματος του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και επιβεβαίωσαν το χάσμα μεταξύ της ελληνικής και της ευρωπαϊκής παράδοσης.

Σημαντικές προσωπικότητες, εκδόσεις και μυστικές εταιρείες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανάμεσα στις πολλές σημαντικές προσωπικότητες του Νεοελληνικού διαφωτισμού διακρίνονται οι:

·
Μεθόδιος Ανθρακίτης 1660-1736 εφημέριος στο ναό του Αγίου Γεωργίου της Βενετίας και διορθωτής κειμένων αρχικά στον εκδοτικό οίκο στη Βενετία των Γλυκήδων από τα Ιωάννινα και από το 1710-1722 Διευθυντής στη Σχολή Κυρίτζη στην Καστοριά και στη συνέχεια στη Σιάτιστα και στη Μπαλάνειο Σχολή των Ιωαννίνων.

· Ευγένιος Βούλγαρης 1716-1806

Είναι ένας σημαντικός εκπρόσωπος του νεοελληνικού διαφωτισμού. Υπήρξε θαυμαστής του Βολτέρου και ο πιο θερμός υποστηρικτής του. Έγραψε πολλά επιστημονικά, φιλοσοφικά και θεολογικά συγγράμματα.

· Ιώσηπος Μοισιόδαξ 1730-1800

Ασχολήθηκε με τα παιδαγωγικά και τις φυσικές επιστήμες. Στο γλωσσικό πρόβλημα, σε ποια γλώσσα θα φωτιζόταν το έθνος, τάχθηκε υπέρ της Κοινής.

· Δημήτρης Καταρτζής-Φωτιάδης 1730-1800

Προοδευτική προσωπικότητα που επηρεάστηκε από το γαλλικό διαφωτισμό. Οι φιλοσοφικές του αντιλήψεις βρίσκονται μέσα στο δοκίμιό του Γνώθι σαυτόν.

· Αδαμάντιος Κοραής 1748-1833

Η προσωπικότητα του Κοραή σημάδεψε την Ελλάδα και από μορφωτική και από πολιτική άποψη. Οι γνώσεις του και η παρουσία του στην Ελλάδα και στο εξωτερικό τον κατατάσσουν ανάμεσα στους κορυφαίους φιλόλογους στον ευρωπαϊκό χώρο.

·
Ρήγας Φεραίος 1757-1798

Γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας το 1757. Σπούδασε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό όπου και αρχίζει την πολιτική του προσπάθεια. Τα έργα του Ρήγα έχουν πολιτικό, ιδεολογικό και επαναστατικό περιεχόμενο και είναι επηρεασμένος από το γαλλικό πνεύμα. Πέρα από το συγγραφικό του έργο και την πολιτική του δράση ενδιαφέρθηκε για την εκπαίδευση των Ελλήνων, γνώριζε πως μέσα από την αναγέννηση της παιδείας θα έρθει και η αναγέννηση του έθνους. Το όραμα του, είναι η απελευθέρωση των λαών της Βαλκανικής και η δημιουργία μιας ενιαίας πολιτικής ενότητας.

Πέρα από την αναφορά στους πρωταγωνιστές του νεοελληνικού διαφωτισμού πρέπει να αναφερθούμε και σε μερικά κείμενα της εποχής. Η Ελληνική Νομαρχία, ο Ανώνυμος του 1789 και ο Ρωσαγγλογάλλος. Αυτά τα κείμενα έχουν πολιτικό περιεχόμενο, ασκούν κριτική στους φορείς συντηρητικών ιδεών και σε όσους αδιαφορούν για την ελευθερία του γένους και αναφέρονται στη θεωρία και τη σκέψη που πρέπει να έχουν οι Έλληνες για να οργανώσουν τον ένοπλο αγώνα τους. Εκφραστές των ιδεών του Διαφωτισμού ήταν και διάφορα περιοδικά της εποχής, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει ο Ερμής ο Λόγιος¹⁹ και η Φιλολογική Εταιρεία Βουκουρεστίου με την υποστήριξη της οποίας εκδόθηκε.

Επιτομή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο νεοελληνικός διαφωτισμός ως πνευματικό κίνημα αντλεί την καταγωγή του από τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό. Παρουσιάζει, ωστόσο, ιδιαιτερότητες εξαιτίας των ιδιαίτερων κοινωνικών, πολιτικών και ιστορικών συνθηκών που χαρακτήριζαν τον Ελληνισμό εκείνης της περιόδου.

Οι Έλληνες λόγιοι, παρά το γεγονός ότι εναντιώθηκαν στον διαμορφωμένο διαμέσου αιώνων ελληνικό πολιτισμικό πλούτο, κατάφεραν σε κάποιον βαθμό να περάσουν στην ελληνική κοινωνία τα ιδεολογήματα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Σε μεγάλο βαθμό κατάφεραν να δημιουργήσουν θαυμασμό για τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, εκμεταλλευόμενοι κυρίως την έλλειψη αυτοπεποίθησης και τα αισθήματα μειονεξίας που έτρεφαν οι έλληνες έναντι των ευρωπαϊκών λαών. Ο θαυμασμός αυτός βέβαια, αποκομμένος από την βιωμένη παράδοση του ελληνικού γένους, ομοίαζε με εκείνον που έτρεφαν οι ευρωπαίοι για την κλασσική αρχαιότητα όπως την είχαν προσλάβει από γραπτά κείμενα, χωρίς να έχουν τις προϋποθέσεις να την κατανοήσουν. Ξεκίνησε έτσι ένας φαύλος κύκλος αλλοτρίωσης του λαϊκού φρονήματος, που θα γιγαντωνόταν ολοένα και περισσότερο με το πέρασμα των χρόνων. Πάντως, επί τη βάσει των αρχών του διαφωτισμού διεκδικήθηκε, μεταγενέστερα κυρίως, η νομιμότητα του αιτήματος αναδημιουργίας του εθνικού κράτους. Ο αγώνας των Ελλήνων για απελευθέρωση θα μπορούσε να γίνει η συνέχεια του αγώνα ενάντια στην 'ασιατική βαρβαρότητα'.

Στην πορεία του Νεοελληνικού διαφωτισμού τέθηκαν επίσης ζητήματα και προβλήματα που ταλαιπώρησαν επί μακρόν την ελληνική παιδεία, μεταδόθηκαν νέες γνώσεις και ανακαλύψεις της εποχής, ενώ τυπώθηκαν εκατοντάδες πρωτότυπα βιβλία και μεταφράσεις. Η φιλολογική διαμάχη της εποχής με επίκεντρο το γλωσσικό πρόβλημα αντικατοπτρίζει εν μέρει τις πνευματικές αναζητήσεις και τον δυναμισμό με τον οποίο αντιμετώπισαν οι Έλληνες λόγιοι τα πνευματικά ζητήματα, αλλά και μια πάλη ανάμεσα στα παραδοσιακά και τα νεωτερικά ρεύματα της ελληνικής κοινωνίας.

Κριτική της χρήσης του όρου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον όρο «Νεοελληνικός Διαφωτισμός» εισήγαγε μεταπολεμικά ο Κ.Θ. Δημαράς. Κατά μία άποψη χρησιμοποιείται καθ’ υπερβολή ενώ πρόκειται απλώς για ένα πνευματικό κίνημα με αίτημα την παιδεία των Ελλήνων. Ορισμένοι σύγχρονοι ιστορικοί υπερβάλλουν τη σημασία που είχε αυτό το κίνημα στην προετοιμασία της Επανάστασης του 1821, σε μια μηχανιστική μεταφορά ενός μοντέλου που λειτουργεί ικανοποιητικά για τη Δυτική ιστορία αλλά όχι για την Ελληνική. Η κριτική σημειώνει ότι μόνο ένας διαφωτιστής, ο Ρ. Φεραίος, συμμετείχε στις επαναστατικές διαδικασίες. Πιστεύεται ότι γίνεται μια αξιωματική χρήση του όρου η οποία εξυπηρέτησε μια οικονομιστική και πολιτικοποιημένη ιστοριογραφία, κυρίως κατά τις δεκαετίες μετά τη μεταπολίτευση. ^[5]

Υποσημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

1. Άλμα πάνω↑ Immanuell Kant, Η θρησκεία μέσα στα όρια μόνο του λόγου.

2. Άλμα πάνω↑ Μανουήλ Γεδεών, «Λυκαυγές πνευματικής κινήσεως του Γένους μας 1700-1730».

3. Άλμα πάνω↑ Μ.Κ.Παρανίκας, Σχεδίασμα περί της εν τω ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων από αλώσεως μέχρι των αρχών της ενεστώσης (ΙΘ) εκατονταετηρίδος σσ 53-54, εν Κωνσταντινοπόλει 1867

4. Άλμα πάνω↑ Αναστάσιος Ν. Γούδας, Βίοι Παράλληλοι των επί της Αναγεννήσεως της Ελλάδος Διαπρεψάντων Ανδρών, τομ. 2: Παιδεία (έκδοσις δευτέρα), Αθήνησι, 1874, σελ. κε', κστ'.

5. Άλμα πάνω↑ Διαμαντής Απόστολος,, Συνέντευξη, 10-5- 2013

· 1: Hobsbawm E. J., 2000, Η Εποχή των Επαναστάσεων, 1789-1848, Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα, 84.

· 2: Βλ. ιστορικούς χάρτες στο Congress Library: www.hyperhistory.com/WorldHistory

· 3: Enlightenment, Aufklärung, Illuminismo

· 4: Μαργαρίτης Γ. κ.ά. 1999, Ελληνική Ιστορία: Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, ΕΑΠ, Πάτρα, 57.

· 5: Κιτρομηλίδης, Π.Μ., 2000. «Γλωσσικός αρχαϊσμός και φιλοσοφική ανανέωση», στο Ιστορία της ελληνικής γλώσσας, επιμ. Μ.Ζ. Κοπιδάκης, ΕΛΙΑ, Αθήνα, 222-223.

· 6: Beaton R., 1996, Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία, Νεφέλη, Αθήνα, 374.

· 7: Δημαράς Κ.Θ., 2002, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, Αθήνα, 177-178.

· 8: Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, ΜΙΕΤ Αθήνα, 205-208.

· 9: Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, 152-154.

· 10: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., 310-311.

· 11: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., 2.

· 12: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., 19.

· 13: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., . Πρόκειται ουσιαστικά για την περίοδο του θρησκευτικού ουμανισμού, κατά την οποία η Εκκλησία εμφορείται από πνεύμα ανθρωπιστικό. Στην πραγματικότητα αυτή η νέα τάση θα οδηγήσει την εκκλησία σε εσωτερικές διαμάχες για την αποδοχή ή μη των επιστημονικών θεωριών.

· 14: Η εξορία του Ψαλίδα ή ο διωγμός του Κωσταντά από ορφανοτροφείο της Αίγινας είναι μερικά από τα παραδείγματα. Βλ Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, ό.π., 475.

· 15: Xαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου του Ε΄, ο οποίος έξι μήνες μετά τον στραγγαλισμό του Ρήγα και των επτά Συντρόφων του στο Πύργο Νεμπόϊζα του Βελιγραδίου (Ιούνιος 1798), σε επιστολή του, 1 Δεκεμβρίου 1798, προς τον μητροπολίτη Σμύρνης καταδικάζει το Σύνταγμα του Ρήγα Βελεστινλή με την αιτιολογία ότι ήταν αντίθετο στα δόγματα της ορθόδοξης πίστης.

· 16: Ο Pήγας, τον Oκτώβριο του 1798, τύπωσε στη Βιέννη ανώνυμα και παράνομα στο τυπογραφείο των αδελφών Mαρκιδών Πουλίων τον καταστατικό χάρτη της μελλοντικής Eλληνικής Δημοκρατίας σε 3.000 αντίτυπα. Tο έντυπο αυτό εμφάνιζε ως υπέρτιτλο τις λέξεις: EΛEYΘEPIA - IΣOTIMIA – AΔEΛΦOTHΣ, βάσει του ιδεολογικού τρίπτυχου που θεμελίωνε τη Γαλλική επανάσταση. Βλ. Pήγας, Nέα Πολιτική Διοίκησις των Kατοίκων της Pούμελης, της Mικράς Aσίας, των Mεσογείων Nήσων και της Bλαχομπογδανίας, Βουλή των Ελλήνων, Αρ. Κατ. 174.

· 17: Βλ. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη «Ελληνομνήμων»: Χάρτα της Ελλάδος, Βιέννη 1797.

· 18: Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, ό.π., 474-476.

· 19: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., 67.

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

· Beaton R., 1996, Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία, Νεφέλη, Αθήνα.

· Δημαράς Κ.Θ., 2002, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, Αθήνα.

· Hobsbawm E. J., 2000, Η Εποχή των Επαναστάσεων, 1789-1848, Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα.

· Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, ΜΙΕΤ, Αθήνα.

· Κιτρομηλίδης Π.Μ., 2000, «Γλωσσικός αρχαϊσμός και φιλοσοφική ανανέωση», στο Ιστορία της ελληνικής γλώσσας, επιμ. Μ.Ζ. Κοπιδάκης, ΕΛΙΑ, Αθήνα.

· Μαργαρίτης Γ. κ.ά. 1999, Ελληνική Ιστορία: Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, ΕΑΠ, Πάτρα.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

· Θ. Νικολαΐδης, Δ.Διαλέτης, Η. Αθανασιάδης, Θετικές επιστήμες και Διαφωτισμός στον ελληνικό χώρο του 18ου αιώνα, Τα Ιστορικά, τομ.5, τ/χ.8 (Ιούνιος 1988),σελ.123-136

· Παναγιώτης Κονδύλης, Το ηθικοφιλοσοφικό πρόβλημα και ο νεοελληνικός Διαφωτισμός, Τα Ιστορικά, τομ.4, τ/χ.7 (Δεκέμβριος 1987),σελ.27-46

· Παναγιώτης Κονδύλης, Το πρόβλημα του σκεπτικισμού στο νεοελληνικό Διαφωτισμό, Τα Ιστορικά, τομ.3, τ/χ5 (Ιούνιος 1986),σελ. 79-96

· Παναγιώτης Κονδύλης, «Η παρουσία του Πλάτωνα στον νεοελληνικό Διαφωτισμό», Τα Ιστορικά 1 (1983), 85-100.

· Παναγιώτης Κονδύλης, «Η παρουσία της καρτεσιανής φιλοσοφίας στη σκέψη του ελληνικού Διαφωτισμού». Παρνασσός 23 (1981), 534-557.

· Παναγιώτης Κονδύλης, «Το πρόβλημα του υλισμού στη φιλοσοφία του ελληνικού διαφωτισμού». Ο Ερανιστής 17 (1981), 196-223.

· Κονδύλης, Παναγιώτης, «Ο Ελληνικός Διαφωτισμός και η έννοια της Μεταφυσικής». Φιλοσοφία 10-11 (1980-81), 422-431

· Κονδύλης, Παναγιώτης, «Η έννοια της φιλοσοφίας στη σκέψη του ελληνικού Διαφωτισμού». Δίπτυχα 2 (1980-81), 223-249.

· Henderson, G. P., Ἡ ἀναβίωση τοῦ ἑλληνικοῦ στοχασμοῦ 1620-1830. Ἡ ἑλληνικὴ φιλοσοφία στὰ χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας, Μτφρ. Βῶρος, Φανούρης Ἀθῆναι, Ἀκαδημία Ἀθηνῶν, 1977,

· Σκλαβενίτης Τριαντάφυλλος, «Σημειώσεις για το Διαφωτισμό στην Kωνσταντινούπολη του 1821», Όμιλος Mελέτης Eλληνικού Διαφωτισμού, Nεοελληνική Παιδεία και Kοινωνία. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου αφιερωμένου στη Mνήμη του K.Θ. Δημαρά, 29 Σεπτεμβρίου-1 Oκτωβρίου 1993, Aθήνα 1995, σελ. 257-263.

· Ταμπάκη Άννα, Περί νεοελληνικού Διαφωτισμού. Pεύματα ιδεών και δίαυλοι επικοινωνίας με τη δυτική σκέψη, Aθήνα, Eκδόσεις Ergo, 2004,

· Αργυροπούλου Ρωξάνη - Ταμπάκη Άννα, «Νεοελληνικός Διαφωτισμός», Ιστορία των Ελλήνων, τ. 8ος, Ο Ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία 1453-1821, Εκδόσεις Δομή Α.Ε., κεφ. 10, σσ. 406-441 [1]

Εξωτερικές συνδέσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

· Γιάννα Κατσιαμπούρα, Νεοελληνικός Διαφωτισμός: ο χειραφετικός λόγος των επιστημών, Κριτική - Επιστήμη & Εκπαίδευση, τ/χ.3 (2006), σελ. 13-20 [2]

· ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1750-1940 Κύκλος:Α Επεισόδιο:002 Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΦΥΠΝΙΣΗ 1750-1820 (Αρχείο ντοκιμαντέρ της Δημόσιας Τηλεόρασης - πρώην Ε.Ρ.Τ.)

[εμφάνιση]

π • σ • ε

Νεοελληνικός Διαφωτισμός

Κατηγορία:

· Νεοελληνικός διαφωτισμός

Μενού πλοήγησης

· Δημιουργία λογαριασμού

· Σύνδεση

· Το πρόχειρό μου

· Λήμμα

· Συζήτηση

· Ανάγνωση

· Επεξεργασία

· Επεξεργασία κώδικα

· Προβολή ιστορικού

· Κύρια πύλη

· Κατάλογος λημμάτων

· Προβεβλημένα λήμματα

· Τρέχοντα γεγονότα

· Τυχαίο λήμμα

Συμμετοχή

· Πύλη Κοινότητας

· Αγορά

· Πρόσφατες αλλαγές

· Βοήθεια

· Επικοινωνία

· Δωρεές

Εργαλεία

· Συνδέσεις προς εδώ

· Σχετικές αλλαγές

· Ειδικές σελίδες

· Σταθερός σύνδεσμος

· Πληροφορίες σελίδας

· Αντικείμενο Wikidata

· Παραπομπή

Εκτύπωση/εξαγωγή

· Δημιουργία βιβλίου

· Κατέβασμα ως PDF

· Έκδοση εκτύπωσης

Άλλες γλώσσες

· English

· Français

Επεξεργασία συνδέσμων

Βοηθήστε να βελτιωθεί το λήμμα
Βρήκατε κάποιο σφάλμα ή παράλειψη; Μπορείτε να το αναφέρετε στην σελίδα συζήτησης για το λήμμα.	Πρόταση για διόρθωση
Αλλά να θυμάστε ότι μπορείτε να προχωρήσετε ο ίδιος στη διόρθωση των λαθών που βρήκατε, πατώντας "επεξεργασία" στην κορυφή της σελίδας (δείτε πως).

· Τελευταία τροποποίηση 21:35, 17 Φεβρουαρίου 2015.

· Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την Cre

=================================

TEXT-Full Eurogroup statement on Greek package

BRUSSELS Mon Feb 20, 2012 11:47pm EST

inShare
Share this
Email
Print

Analysis & Opinion

Feb 21 (Reuters) - Following is the full text of the statement issued by the Eurogroup after a 13-hour meeting that ended on Tuesday with agreement on a second financing programme for Greece that will total 130 billion euros and aims to reduce Greece's debt to around 120 percent of GDP by 2020.
"The Eurogroup welcomes the agreement reached with the Greek government on a policy package that constitutes the basis for the successor programme. We also welcome the approval of the policy package by the Greek parliament, the identification of additional structural expenditure reductions of 325 million to close the fiscal gap in 2012 and the provision of assurances by the leaders of the two coalition parties regarding the implementation of the programme beyond the forthcoming general elections.
This new programme provides a comprehensive blueprint for putting the public finances and the economy of Greece back on a sustainable footing and hence for safeguarding financial stability in Greece and in the euro area as a whole.
The Eurogroup is fully aware of the significant efforts already made by the Greek citizens but also underlines that further major efforts by the Greek society are needed to return the economy to a sustainable growth path.
Ensuring debt sustainability and restoring competiveness are the main goals of the new programme. Its success hinges critically on its thorough implementation by Greece.

This implies that Greece must achieve the ambitious but realistic fiscal consolidation targets so as to return to a primary surplus as from 2013, carry out fully the privatisation plans and implement the bold structural reform agenda, in both the labour market and product and service markets, in order to promote competitiveness, employment and sustainable growth.
To this end, we deem essential a further strengthening of Greece's institutional capacity. We therefore invite the Commission to significantly strengthen its Task Force for Greece, in particular through an enhanced and permanent presence on the ground in Greece, in order to bolster its capacity to provide and coordinate technical assistance.
Euro area Member States stand ready to provide experts to be integrated into the Task Force. The Eurogroup also welcomes the stronger on site-monitoring capacity by the Commission to work in close and continuous cooperation with the Greek government in order to assist the Troika in assessing the conformity of measures that will be taken by the Greek government, thereby ensuring the timely and full implementation of the programme.
The Eurogroup also welcomes Greece's intention to put in place a mechanism that allows better tracing and monitoring of the official borrowing and internally-generated funds destined to service Greece's debt by, under monitoring of the troika, paying an amount corresponding to the coming quarter's debt service directly to a segregated account of Greece's paying agent.
Finally, the Eurogroup in this context welcomes the intention of the Greek authorities to introduce over the next two months in the Greek legal framework a provision ensuring that priority is granted to debt servicing payments. This provision will be introduced in the Greek constitution as soon as possible.
The Eurogroup acknowledges the common understanding that has been reached between the Greek authorities and the private sector on the general terms of the PSI exchange offer, covering all private sector bondholders. This common understanding provides for a nominal haircut amounting to 53.5%. The Eurogroup considers that this agreement constitutes an appropriate basis for launching the invitation for the exchange to holders of Greek government bonds (PSI).
A successful PSI operation is a necessary condition for a successor programme. The Eurogroup looks forward to a high participation of private creditors in the debt exchange, which should deliver a significant positive contribution to Greece's debt sustainability.
The Eurogroup considers that the necessary elements are now in place for Member States to carry out the relevant national procedures to allow for the provision by EFSF of (i) a buy back scheme for Greek marketable debt instruments for Eurosystem monetary policy operations, (ii) the euro area's contribution to the PSI exercise, (iii) the repayment of accrued interest on Greek government bonds, and (iv) the residual (post PSI) financing for the second Greek adjustment programme, including the necessary financing for recapitalisation of Greek banks in case of financial stability concerns.
The Eurogroup takes note that the Eurosystem (ECB and NCBs) holdings of Greek government bonds have been held for public policy purposes. The Eurogroup takes note that the income generated by the Eurosystem holdings of Greek Government bonds will contribute to the profit of the ECB and of the NCBs. The ECB's profit will be disbursed to the NCBs, in line with the ECB's statutory profit distribution rules. The NCBs' profits will be disbursed to euro area Member States in line with the NCBs' statutory profit distribution rules.
- The Eurogroup has agreed that certain government revenues that emanate from the SMP profits disbursed by NCBs may be allocated by Member States to further improving the sustainability of Greece's public debt.
All Member States have agreed to an additional retroactive lowering of the interest rates of the Greek Loan Facility so that the margin amounts to 150 basis points. There will be no additional compensation for higher funding costs. This will bring down the debt-to-GDP ratio in 2020 by 2.8pp and lower financing needs by around 1.4 bn euro over the programme period. National procedures for the ratification of this amendment to the Greek Loan Facility Agreement need to be urgently initiated so that it can enter into force as soon as possible.
- Furthermore, governments of Member States where central banks currently hold Greek government bonds in their investment portfolio commit to pass on to Greece an amount equal to any future income accruing to their national central bank stemming from this portfolio until 2020. These income flows would be expected to help reducing the Greek debt ratio by 1.8pp by 2020 and are estimated to lower the financing needs over the programme period by approximately 1.8 bn euro.
The respective contributions from the private and the official sector should ensure that Greece's public debt ratio is brought on a downward path reaching 120.5% of GDP by 2020.
On this basis, and provided policy conditionality under the programme is met on an ongoing basis, the Eurogroup confirms that euro area Member States stand ready to provide, through the EFSF and with the expectation that the IMF will make a significant contribution, additional official programme of up to 130 bn euro until 2014.
It is understood that the disbursements for the PSI operation and the final decision to approve the guarantees for the second programme are subject to a successful PSI operation and confirmation, by the Eurogroup on the basis of an assessment by the Troika, of the legal implementation by Greece of the agreed prior actions. The official sector will decide on the precise amount of financial assistance to be provided in the context of the second Greek programme in early March, once the results of PSI are known and the prior actions have been implemented.
We reiterate our commitment to provide adequate support to Greece during the life of the programme and beyond until it has regained market access, provided that Greece fully complies with the requirements and objectives of the adjustment programme.
ENDS

FILED UNDER:

Currencies

Bonds

Markets

================================================================

ΑΥΤΟΜΑΤΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

========================

Δήλωση ΚΕΙΜΕΝΟ-Πλήρης Eurogroup για την ελληνική πακέτο

ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ Δευ 20 Φεβρουαρίου του 2012 23:47 EST

    inShare
    Μοιραστείτε αυτό
    Email
    Εκτύπωση

Σχετικές ειδήσεις

    Η Ευρώπη σφραγίζει νέα ελληνική διάσωση, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν αμφιβολίες
    Σφραγίδες 10 Ευρωζώνης σύνοψης 2η ελληνική διάσωση μετά στρεβλό συνομιλίες
    Δεύτερη ελληνική διάσωση σε απόσταση, το χρηματοδοτικό κενό στενεύει
    Οι υπουργοί της ευρωζώνης, οι υπάλληλοι πριν από την ελληνική συνομιλίες
    Έλληνες περικοπές διαμαρτυρίας για την παραμονή της απόφασης διάσωσης

Ανάλυση & Προτάσεις

    Ελλάδα: τίτλος για ένα πιστωτικό γεγονός;
    Ελληνική απώλεια ΕΚΤ Dodge προαναγγέλλει τέλος της αγοράς ομολόγων

21η Φεβ (Reuters) - Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της δήλωσης που εκδίδεται από το Eurogroup μετά από μια συνάντηση, διάρκειας 13 ωρών, που έληξε την Τρίτη με συμφωνία για ένα δεύτερο πρόγραμμα χρηματοδότησης για την Ελλάδα που θα ανέλθουν σε € 130 δισεκατομμύρια και έχει ως στόχο να μειώσει το χρέος στην Ελλάδα να περίπου 120 τοις εκατό του ΑΕΠ μέχρι το 2020.

"Το Eurogroup χαιρετίζει τη συμφωνία που επιτεύχθηκε με την ελληνική κυβέρνηση σχετικά με ένα πακέτο πολιτικής που αποτελεί τη βάση για το διάδοχο πρόγραμμα. Χαιρετίζουμε επίσης την έγκριση της δέσμης μέτρων πολιτικής από το ελληνικό κοινοβούλιο, τον εντοπισμό των πρόσθετων μειώσεων των διαρθρωτικών δαπανών ύψους 325 εκατομμυρίων? Να κλείσει το δημοσιονομικό έλλειμμα το 2012 και την παροχή εγγυήσεων από τους ηγέτες των δύο κομμάτων του συνασπισμού σχετικά με την εφαρμογή του προγράμματος πέρα από τις επικείμενες γενικές εκλογές.

Το νέο αυτό πρόγραμμα παρέχει ένα ολοκληρωμένο προσχέδιο για την τοποθέτηση των δημόσιων οικονομικών και την οικονομία της Ελλάδα σε βιώσιμη βάση και ως εκ τούτου, για τη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας στην Ελλάδα και στη ζώνη του ευρώ ως σύνολο.

Το Eurogroup έχει πλήρη επίγνωση των σημαντικών προσπαθειών που έχουν ήδη γίνει από τους Έλληνες πολίτες, αλλά και υπογραμμίζει ότι απαιτούνται περαιτέρω σημαντικές προσπάθειες από την ελληνική κοινωνία χρειάζεται για να επιστρέψει η οικονομία σε μια πορεία βιώσιμης ανάπτυξης.

Η εξασφάλιση της βιωσιμότητας του χρέους και την αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας είναι οι κύριοι στόχοι του νέου προγράμματος. Η επιτυχία του εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την προσεκτική εφαρμογή της από την Ελλάδα.

Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα πρέπει να επιτύχει τους φιλόδοξους αλλά ρεαλιστικούς στόχους δημοσιονομικής εξυγίανσης, έτσι ώστε να επιστρέψει σε ένα πρωτογενές πλεόνασμα από το 2013, ασκήσει πλήρως τα σχέδια ιδιωτικοποίησης και να εφαρμόσει το τολμηρό πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, τόσο στην αγορά εργασίας και τις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών, με σκοπό την προώθηση της ανταγωνιστικότητας, της απασχόλησης και της βιώσιμης ανάπτυξης.

Για το σκοπό αυτό, θεωρούμε απαραίτητη την περαιτέρω ενίσχυση της θεσμικής ικανότητας στην Ελλάδα. Καλούμε συνεπώς την Επιτροπή να ενισχύσει σημαντικά την Task Force για την Ελλάδα, ιδίως μέσω μιας ενισχυμένης και μόνιμης παρουσίας στο έδαφος στην Ελλάδα, προκειμένου να ενισχύσει την ικανότητά της να παρέχει και να συντονίσει την τεχνική βοήθεια.

Κράτη μέλη της ευρωζώνης είναι έτοιμα να παράσχουν εμπειρογνώμονες για να ενσωματωθούν στην Task Force. Το Eurogroup χαιρετίζει επίσης την ισχυρότερη στο χώρο του ξενοδοχείου, την ικανότητα παρακολούθησης από την Επιτροπή να εργαστεί σε στενή και συνεχή συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση, προκειμένου να συνδράμει την Τρόικα στην αξιολόγηση της συμμόρφωσης των μέτρων που θα ληφθούν από την ελληνική κυβέρνηση, εξασφαλίζοντας έτσι την έγκαιρη και την πλήρη εφαρμογή του προγράμματος.

Το Eurogroup χαιρετίζει επίσης την πρόθεση Ελλάδα να θέσει σε εφαρμογή ένα μηχανισμό που επιτρέπει την καλύτερη ανίχνευση και παρακολούθηση του επίσημου δανεισμού και εσωτερικά παραγόμενων κεφαλαίων που προορίζονται για την εξυπηρέτηση του χρέους στην Ελλάδα από την, υπό την παρακολούθηση της τρόικας, καταβάλλοντας ποσό που αντιστοιχεί στην εξυπηρέτηση του χρέους τα επόμενα τρίμηνο απευθείας σε χωριστό λογαριασμό του φορέα πληρωμής στην Ελλάδα.

Τέλος, το Eurogroup στο πλαίσιο αυτό, χαιρετίζει την πρόθεση των ελληνικών αρχών να εισαγάγει κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο μηνών στο ελληνικό νομικό πλαίσιο μια διάταξη που να εξασφαλίζει ότι προτεραιότητα χορηγείται στους πληρωμών για την εξυπηρέτηση του χρέους. Η διάταξη αυτή θα εισαχθεί στο ελληνικό Σύνταγμα το συντομότερο δυνατόν.

Το Eurogroup αναγνωρίζει την κοινή αντίληψη που έχει επιτευχθεί μεταξύ των ελληνικών αρχών και του ιδιωτικού τομέα για τους γενικούς όρους της προσφοράς ανταλλαγής PSI, που καλύπτει όλες τις ομολογιούχων του ιδιωτικού τομέα. Αυτή η κοινή αντίληψη προβλέπει ονομαστική κούρεμα ύψους 53,5%. Το Eurogroup θεωρεί ότι η συμφωνία αυτή αποτελεί την κατάλληλη βάση για την έναρξη της πρόσκλησης για την ανταλλαγή στους κατόχους των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου (PSI).

Μια επιτυχημένη λειτουργία του PSI είναι απαραίτητη προϋπόθεση για ένα διάδοχο πρόγραμμα. Η Ευρωομάδα προσβλέπει σε μια υψηλή συμμετοχή των ιδιωτών πιστωτών στην ανταλλαγή του χρέους, η οποία θα πρέπει να παραδώσει μια σημαντική θετική συμβολή στη βιωσιμότητα του χρέους στην Ελλάδα.

Το Eurogroup θεωρεί ότι τα απαραίτητα στοιχεία είναι τώρα σε ισχύ για τα κράτη μέλη να διενεργούν τις σχετικές εθνικές διαδικασίες που επιτρέπουν την παροχή από το ΕΤΧΣ (i) ένα πρόγραμμα εξαγοράς των ελληνικών εμπορεύσιμων χρεογράφων για τις πράξεις νομισματικής πολιτικής του Ευρωσυστήματος, (ii) συνεισφορά της ζώνης του ευρώ για την άσκηση του PSI, (iii) την εξόφληση των δεδουλευμένων τόκων των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου, και (iv) η υπολειπόμενη (μετά το PSI) χρηματοδότηση για το δεύτερο ελληνικό πρόγραμμα προσαρμογής, συμπεριλαμβανομένης της απαραίτητης χρηματοδότησης για την ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών περίπτωση της χρηματοοικονομικής σταθερότητας.

Η Ευρωομάδα σημειώνει ότι το Ευρωσύστημα (ΕΚΤ και ΕθνΚΤ) των γεωργικών εκμεταλλεύσεων των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου έχουν διακρατούνται για τους σκοπούς της δημόσιας πολιτικής. Η Ευρωομάδα σημειώνει ότι τα έσοδα που προκύπτουν από τις συμμετοχές του Ευρωσυστήματος των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου θα συμβάλλει στο κέρδος της ΕΚΤ και των ΕθνΚΤ. Το κέρδος της ΕΚΤ θα καταβληθεί στις ΕθνΚΤ, σύμφωνα με τους κανόνες κατανομής του νόμου κέρδος της ΕΚΤ. Οι ΕθνΚΤ κέρδη θα καταβληθεί σε κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ, σύμφωνα με τις ΕθνΚΤ, «καταστατικούς κανόνες διανομής των κερδών.

- Το Eurogroup συμφώνησε ότι ορισμένες κρατικών εσόδων που προέρχονται από τα κέρδη ΑΓΣ που εκταμιεύθηκαν από τις ΕθνΚΤ μπορούν να διατεθούν από τα κράτη μέλη για την περαιτέρω βελτίωση της βιωσιμότητας του δημόσιου χρέους στην Ελλάδα.

Όλα τα κράτη μέλη έχουν συμφωνήσει σε επιπλέον αναδρομική μείωση των επιτοκίων της ελληνικής δανειακής διευκόλυνσης, έτσι ώστε τα ποσά περιθώριο 150 μονάδων βάσης. Δεν θα υπάρξει καμία πρόσθετη αποζημίωση για το υψηλότερο κόστος χρηματοδότησης. Αυτό θα μειωθεί ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ το 2020 από 2.8pp και κάτω χρηματοδοτικές ανάγκες κατά περίπου 1,4 δισ ευρώ για την περίοδο του προγράμματος. Οι εθνικές διαδικασίες για την επικύρωση της τροποποίησης αυτής στην ελληνική Σύμβασης Δανειακής Διευκόλυνσης πρέπει επειγόντως να αρχίσει έτσι ώστε να μπορέσει να τεθεί σε ισχύ το συντομότερο δυνατόν.

- Επιπλέον, οι κυβερνήσεις των κρατών μελών όπου οι κεντρικές τράπεζες κατέχουν σήμερα ελληνικά κρατικά ομόλογα στο επενδυτικό τους χαρτοφυλάκιο δεσμεύονται να διαβιβάζει στην Ελλάδα ένα ποσό ίσο προς την τυχόν μελλοντικό εισόδημα που συγκεντρώνουν οι εθνικές κεντρικές τράπεζές τους που απορρέουν από το χαρτοφυλάκιο αυτό μέχρι το 2020. Οι ροές εισοδήματος θα είναι αναμένεται να βοηθήσει στη μείωση του ελληνικού δείκτη χρέους από 1.8pp μέχρι το 2020 και εκτιμάται ότι θα μειώσει τις χρηματοδοτικές ανάγκες κατά την περίοδο του προγράμματος κατά περίπου 1,8 δισ ευρώ.

Οι αντίστοιχες εισφορές από τον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα θα πρέπει να διασφαλίσει ότι ο δείκτης του δημόσιου χρέους στην Ελλάδα είναι έφερε σε πτωτική πορεία φθάνοντας το 120,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2020.

Σε αυτή τη βάση, και υπό τον όρο προϋποθέσεις πολιτικής στο πλαίσιο του προγράμματος πληρούνται σε συνεχή βάση, η Ευρωομάδα επιβεβαιώνει ότι ξεχωρίζουν τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ είναι έτοιμη να προσφέρει, μέσω του EFSF και με την προσδοκία ότι το ΔΝΤ θα κάνει μια σημαντική συμβολή, επιπλέον επίσημο πρόγραμμα έως 130 δισ ευρώ μέχρι το 2014.

Εννοείται ότι οι εκταμιεύσεις για την λειτουργία του PSI και την τελική απόφαση για την έγκριση των εγγυήσεων για το δεύτερο πρόγραμμα υπόκεινται σε επιτυχή λειτουργία του PSI και την επιβεβαίωση από το Eurogroup, με βάση την αξιολόγηση από την τρόικα, της νομικής εφαρμογής από Ελλάδα των συμφωνηθέντων πριν δράσεων. Ο επίσημος τομέας θα αποφασίσει σχετικά με το ακριβές ποσό της χρηματοδοτικής συνδρομής που θα παρασχεθεί στο πλαίσιο του δεύτερου ελληνικού προγράμματος στις αρχές Μαρτίου, τη στιγμή που τα αποτελέσματα του PSI γνωστές και οι προηγούμενες ενέργειες έχουν υλοποιηθεί.

Επαναλαμβάνουμε τη δέσμευσή μας για την παροχή επαρκούς στήριξης προς την Ελλάδα κατά τη διάρκεια του προγράμματος και πέρα έως ότου ανακτήσουν πρόσβαση στις αγορές, υπό την προϋπόθεση ότι η Ελλάδα συμμορφώνεται πλήρως με τις απαιτήσεις και τους στόχους του προγράμματος προσαρμογής.

ΑΚΡΑ
Filed under:
Νομίσματα
Ομολογίες
Αγορές